گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ توزیع کتاب مهم‌ترین دغدغه نشر آن است. دغدغه‌ای که تا امروز گریبان گیر ناشران بوده و نه تنها ناشران که مدیران دولتی‌ای که مسئولیت ساماندهی نشر را بر عهده داشتند را مغلوب خود ساخته است. گواه این ادعا، کاسته شدن تیراژ کتاب باوجود افزایش جمعیت مخاطبان بالقوه است.
در همین رابطه به سراغ مدیر و کارشناس فروش انتشارات سوره مهر رفتیم تا در گپ و گفتی تخصصی با یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید کتاب‌های حوزه انقلاب اسلامی به‌ویژه دفاع مقدس، زوایای تاریک دیگری از مشکلات عرضه کتاب در ایران را روشن سازیم. محمد صمیمی، مدیر فروش انتشارات سوره مهر در این گفتگو راه‌حل اصلی برطرف شدن معضل توزیع کتاب در ایران را احداث شهرهای کتاب مشابه شهر کتاب تهران در مراکز استان‌ها به‌حساب آورد. همچنین امیر مداح، کارشناس فروش انتشارات سوره مهر هم از تقویت هرچه بیشتر کتاب‌فروشی‌های خرد و کوچک در سراسر کشور گفت و اینکه کتاب‌فروشی‌های محلی، محل توزیع مویرگی کتاب در سراسر کشور محسوب می‌شوند که به هر نحوی می‌بایست مانع از تعطیلی آنها شد. در ادامه مشروح این گفتگو تقدیم می‌شود.
برای شروع بحث می‌خواهیم به سراغ عوامل و علل مربوط به مشکلات توزیع کتاب در ایران برویم؛ آقای مداح از منظر شما عمده مشکلات پیش روی حوزه توزیع کتاب از کجاست؟
مداح: به عقیده بنده ازآنجاکه هزینه تولید کتاب در حال حاضر به‌شدت بالا رفته است، ناشران سعی می‌کنند که کتاب‌های خود را به مراکزی برای فروش ارسال کنند که به لحاظ داشتن طیف گسترده‌ای از مخاطب، امکان بازگشت هرچه سریع‌تر سرمایه خود را فراهم کنند، مثلاً در تهران ناشران عمدتاً سعی می‌کنند که از طریق مراکز پخش مشهور یا کتاب‌فروشی‌های مطرح پایتخت کتاب‌های خود را در اسرع وقت به فروش برسانند و همین امر سرآغاز توزیع غیرمنصفانه کتاب در سطح کشور است چراکه یک ناشر اگر بخواهد کتاب خود را به مناطق محروم در استانی مانند سیستان و بلوچستان برساند یا باید عامل فروش خود در آن استان را داشته باشد یا خودش کتاب را به آنجا ارسال کند که در صورت نداشتن عامل فروش در بحث هزینه صرفه چندانی برای توزیع مستقیم کتاب در استان‌های محروم و مرزی وجود ندارد.
برخی از کارشناسان معتقدند مراکز پخش مطرح کتاب هم حاضر نیستند تمام عناوین تولید کتاب‌های عمومی ناشران را در چرخه توزیع منصفانه وارد کنند و حتی رانت‌هایی در این خصوص میان برخی از مراکز پخش با یک سری از ناشران سرشناس وجود دارد آیا شما چنین مسئله‌ای را تأیید می‌کنید؟
مداح: من فکر نمی‌کنم چنین مسئله‌ای وجود داشته باشد، چون برای مراکز پخش مهم‌ترین اولویت لیست تقاضای کتاب از سوی کتاب‌فروشی‌های کشور است که به دستشان می‌رسد و بر پایه نیاز آنان اقدام به تهیه کتاب از ناشران می‌کنند.
الآن این ایده مطرح‌شده که در عصر پساکرونا ناشران هم به‌مانند سایر تولیدکنندگان محصولات اقتصادی باید خودشان از طریق سایت انتشارات یا اپلیکیشن‌های مطرح اینترنتی اقدام به فروش کتاب در راستای ارسال هرچه سریع‌تر کتاب به مخاطب باقیمت منصفانه‌تر کنند آیا چنین ایده‌ای در حدی که مشکل توزیع مناسب کتاب در کشور را حل کند، امکان عملیاتی شدن دارد؟
مداح: قاعدتاً ناشران برای چنین اقدامی باید زیرساخت‌های مناسب را ایجاد کنند که در حال حاضر اکثر ناشران کشور -به‌غیراز مراکز کتاب‌های کمک‌آموزشی که حسابشان کلاً جداست- در عرصه کتاب‌های عمومی چنین زیرساختی را فراهم نکرده‌اند که هم درگاه‌های مناسب پولی و هم قراردادهای حرفه‌ای با شرکت‌های پستی را برای توزیع کتاب داشته باشند.
بنابراین به فرض تحقق چنین ایده‌ای نهایتاً برنامه‌های فروش کالاهای عمومی در کشور به‌جای مراکز پخش سنتی وارد چرخه توزیع کتاب خواهند شد که همین‌الان چنین رویه‌ای وجود دارد البته باید یک نکته را حتماً در نظر داشته باشد که این برنامه‌ها مراکز تک‌فروشی کالا از جمله کتاب هستند و در چرخه توزیع عمده مانند مراکز پخش سنتی به کتاب‌فروشان سراسر کشور وارد نمی‌شوند بنابراین همچنان مراکز پخش کتاب سنتی کتاب به دلیل نوع ارتباط گسترده‌شان با کتاب‌فروشی‌های سراسر ایران همچنان اصلی‌ترین جریان توزیع کتاب در کشور به‌حساب می‌آیند.
آیا انتشارات سوره مهر هم به‌مانند برخی از ناشران مطرح از مسئله قاچاق کتاب در ایران متضرر شده است؟
مداح: خیر. قاچاق کتاب در خصوص کتاب‌های ما اتفاق نیفتاده ولی بسیاری از کتاب‌های پرفروش سایر انتشارات در چرخه ناسالم و غیرقانونی قاچاق کتاب آسیب‌های جدی به آنها وارد شده و همین امر لطمات سنگینی به خیلی از ناشران وارد کرده است.
جالب است که کتاب پرفروش سوره مانند "دا" گرفتار قاچاق کتاب نشده است. البته در همان زمان کتاب ملت عشق به‌شدت متأثر از فضای قاچاق شد.
مداح: اتفاقاً در یک بازه زمانی دا و ملت عشق با هم در بازار کتاب از فروش بالایی برخوردار شدند ولی اینکه چرا دا مانند ملت عشق گرفتار قاچاق نشد شاید به خاطر عمومی‌تر بودن ملت عشق بود چراکه دا به عنوان یک اثر مطرح در حوزه دفاع مقدس مخاطبان خاص خود را داشت ولی ملت عشق از طیف گسترده‌تری از مخاطبان برخوردار بود و همین قضیه نشان می‌دهد که عوامل قاچاق کتاب روی کتاب‌های پرفروشی که جنبه عمومی‌تری دارند سرمایه‌گذاری غیرقانونی می‌کنند که باید هرچه سریع‌تر این رویه به طور کامل ریشه‌کن شود.
برگزاری نمایشگاه‌های کتاب توسط وزارت فرهنگ ارشاد نیز روایت‌های مختلفی دارد. برخی‌ها معتقدند که نمایشگاه کمک مناسبی به عرضه توزیع کتاب نداشته و حتی به فضای کتاب‌فروشی ها لطمه وارد کرده است، آقای صمیمی نظر شما در این خصوص چیست؟
صمیمی: باید عرض کنم که این مسئله به سیاست وزارت ارشاد در برگزاری نمایشگاه‌های کتاب بازمی‌گردد و قاعدتاً می‌بایست مدیران ارشاد در این خصوص توضیح دهند اما بنده با چنین دیدگاهی موافق نیستم و معتقدم نمایشگاه‌های استانی کتاب نقش خوبی در راستای توزیع مناسب و عادلانه کتاب در ایران ایفا کرده‌اند.
همه کتاب‌فروشی ها می‌دانند که فصل بهار خصوصاً اردیبهشت و خرداد از ماه‌های پرفروش کتاب توسط کتاب‌فروشی‌ها است و برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در این روند فروش مناسب کتاب توسط فروشگاه‌های کتاب پایتخت، خللی وارد نکرده است.
در شهرستان‌ها هم فصل پائیز که نمایشگاه‌های استانی برگزار می‌شود فروش کتاب توسط فروشگاه‌های کتاب از رونق خوبی برخوردار است و ازآنجاکه کتاب‌فروشان امکان تهیه تمام عناوین ناشران عمومی کشور را ندارند همین نمایشگاه‌ها برای آنها امکان اطلاع از تازه‌های نشر را فراهم می‌کند و مردم استان‌ها نیز در حد توان از کتاب‌های نمایشگاه بهره‌مند می‌شوند.
البته با شما موافقم که در حال حاضر بیشترین فروش کتاب در ایران همچنان توسط کتاب‌فروشی‌ها صورت می‌گیرد و طبیعتاً سیاست‌های حمایتی ارشاد باید به شکل ملموس‌تری شامل حال مراکز فروش کتاب شود. طبیعی است که ناشران از هر امکانی برای فروش کتاب‌های خود استفاده خواهند کرد چه آن امکان سایت توزیع کتاب خودشان باشد چه اپلیکیشن‌های مطرح، چه مراکز توزیع و چه حتی نمایشگاه‌های استانی یا بین‌المللی کتاب تهران. من معتقدم احداث شهرهای کتاب نظیر شهرکتاب تهران در تمامی مراکز استان‌های کشور به‌مثابه یک نمایشگاه دائمی کتاب در استان‌ها با ظرفیت عظیم در اختیار داشتن اکثر کتب عمومی ناشران سراسر کشور محسوب می‌شود و در صورت اجرایی شدن چنین ایده‌ای در واقع بخش بزرگی از مشکلات توزیع کتاب عادلانه و منصفانه به زعم شما برطرف خواهد شد.
پس شما معتقدید که کتاب‌فروشی‌هایی مانند شهرکتاب تهران مشکل‌گشاست؟
صمیمی: بله. البته این عقیده به معنای حذف کتاب فروشی‌های محلی نیست ولی آنچه می‌تواند مشکل گشای عرصه توزیع کتاب باشد وجود همین شهرهای کتاب در مراکز استان‌ها خواهد بود که هم می‌تواند تبدیل به یک مرکز فرهنگی با استاندارد بالا برای تفریح مناسب خانواده‌ها شود و هم نیاز مردم هر استان در زمینه کتاب‌های مدنظرشان را فراهم کند ولی ذکر یک نکته هم ضروری است و همان‌طور که آقای فلاح اشاره کرد ناشران می‌بایست پکیج کاملی از فروش کتاب توسط سایت خودشان، اپلیکیشن‌های مطرح، مراکز پخش و بهره‌گیری از ظرفیت‌های فروشگاه‌های کتاب را فراهم کنند.
برخی کارشناسان معتقدند که ناشران نباید خودشان کتاب را با تخفیف پشت جلد از طریق سایت به مخاطب عرضه کنند و همین رویه بازار توزیع کتاب را با اخلال روبرو کرده، آیا شما هم با این ایده موافقید؟
صمیمی: من معتقدم که اگر ناشر می‌خواهد از سیاست ارائه کتاب با تخفیف به مخاطب پیروی کند باید این کار را بدون لطمه زدن به مراکز پخش و کتاب فروشان جلو ببرد. به هرحال هیچ کس نمی‌تواند برای ناشران تعیین تکلیف کند که شما کتاب‌های خود را با تخفیف بفروش یا نفروش ولی اگر ناشر می‌خواهد کتاب خود را با تخفیف بفروشد قاعدتا باید آن تخفیف کمتر از میزان قرارداد همکاری با مراکز پخش یا فروشگاه‌های کتاب باشد تا به تعبیر شما عرصه توزیع کتاب با اخلال روبرو نشود. الان ما در انتشارات سوره مهر کتاب را باتخفیف در سایت به فروش نمی‌رسانیم ولی هزینه ارسال کتاب به اقصی نقاط کشور را برای مخاطب محسوب نمی‌کنیم و کتاب به صورت رایگان به دست خوانندگان می‌رسد لذا به مراکز پخش یا فروشگاه‌هایی که با انتشارات سوره همکاری می‌کنند لطمه‌ای به لحاظ مالی وارد نمی شود.
در حال حاضر وظیفه تبلیغات کتاب بر عهده ناشر است یا مراکز پخش و کتاب‌فروشان؟
صمیمی: برعهده ناشر است. البته طبیعی هم هست چراکه ناشری که کتاب را تولید کرده خودش بهتر از هر دو عنصر دیگر از ظرفیت‌های کتابش به لحاظ محتوایی و ساختار بصری نظیر گرافیک جلد و پشت جلد مطلع است و بنابراین بهتر از پخش کننده و کتاب فروش امکان تبلیغ برای کتاب را دارد. ما هم در سوره مهر برای کتاب‌های چاپ اول ابتدا تبلیغات گسترده می‌کنیم و پس از اطلاع مخاطب و فعالان این حوزه، کتاب‌هایمان روانه بازار توزیع می‌شود.
از نظر شما، طرح تخفیف‌های سه ماهه بهارانه و پائیزه ارشاد به کتاب فروشی‌ها، کمک مناسبی برای توزیع هرچه بیشتر کتاب در کشور محسوب می‌شود؟
صمیمی: بله. واقعاً کمک کرده هرچند که برخی کتاب فروشی‌ها از سقف در نظر گرفته شده با توجه به گرانی فعلی کتاب خیلی راضی نیستند و معتقدند که بعضاً ظرف یک هفته، آن سقف پر می‌شود و کار به اتمام فصل بهار یا پائیز نمی‌کشد و اگر سقف مبلغ گذشته را بالاتر ببرند که مانند یارانه‌های ۴۵۰۰۰ تومانی با تورم وحشتناک فعلی عملاً کارایی ندارد مشکل کتاب فروشان هم حل می‌شود و مردمی که استقبال گسترده‌ای از این طرح داشته‌اند مأیوس از کتاب فروشی‌ها خارج نخواهند شد.
همین هزینه بالای چاپ کتاب در شرایط فعلی آیا باعث نخواهد شد تا مخاطبان به جای خرید کتاب‌های کاغذی اقدام به تهیه فایل صوتی با پرداخت هزینه‌های به مراتب کمتر کنند؟
صمیمی: خیر. من چنین دیدگاهی را ندارم چراکه طرح کتاب‌های صوتی حدود ۸ سالی است که در بازار کتاب مطرح‌شده و خیلی از ناشران هم در خصوص فروش برخی از کتاب‌هایشان به این روش روی آوردند و حتی با گویندگان مطرحی هم برای روایت جذاب نزد مخاطب قرارداد بستند ولی این طرح هم نتوانست که فیزیک کتاب را از بازار حذف کند و حجم کوچکی از خرید کتاب توسط مخاطبان به کتاب‌های صوتی اختصاص دارد و همچنان تمایل مردم برای خواندن کتاب‌های کاغذی به شدت بالاست.
/انتهای پیام/
