گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ موج کرهای یا هالیو به محبوبیت محصولات سرگرمی کرهای از جمله فیلم، درام تلویزیونی، موسیقی پاپ (K-pop) و بازیهای آنلاین اشاره دارد. موج کرهای در اوایل دهه ۲۰۰۰ شرق آسیا را فرا گرفت و همچنین از شهرتی بین المللی در ایالات متحده، آمریکای لاتین، خاورمیانه و بخشهایی از اروپا برخوردار است. این پدیده اولین پدیده فرهنگی فراملی حتی در آسیای شرقی نیست چرا که در دهه ۱۹۸۰ سینمای هنگ کنگ و در دهه ۱۹۹۰ موج ژاپن رونق گرفت. اما به علت ابتلای بیشتر جوانان و نوجوانان ایرانی با این فرهنگ خصوصا در سالهای اخیر پرداخت به آن به صورت مفصل ضروری به نظر میرسد.
باید گفت که آنچه موج کره را از پدیدههای قبلی شبیه خود متمایز میکند این است که فرهنگ کره از طریق پخش شبکههای رسمی و غیررسمی مانند اینترنت و DVD و شبکههای اجتماعی توانسته مخاطبان گسترده تری را به خود جلب کند. همچنین فرهنگ پاپ، گردشگری بین المللی عظیمی را که به عنوان "جهانگردی درام" شناخته میشود، ایجاد کرده است که به عنوان مثال شامل بازدید از مکانهای هدف فیلمبرداری و تلاش برای دیدار با ستارههای کره است.
موج کرهای فرصت معناداری را برای دولت کره جنوبی فراهم میکند تا از دیپلماسی فرهنگی و عمومی تازهای برای ترویج فرهنگ کره استفاده کند. به طور کلی، آثار بسیار محبوبی که به گسترش موج کرهای کمک میکنند، ژانرهای سرگرمی محور هستند، مانند درامهای کرهای و کی پاپ کره ای. تنوع محتوای موج کرهای نشان دهنده تنوع و غنای فرهنگی کره است.
مردم کشورهای مختلف بسته به عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر کشور موج کرهای را به گونهای دریافت کرده و میکنند. پاسخهای متنوع فرهنگها به موج کرهای در هر کشور مربوط به چگونگی و میزان تعاملات فردی با ارزشها و سنتها و همچنین تجربیات در دورههای زمانی متعدد است. به عنوان مثال، معنای مصرف محصولات موج کرهای در کشورهای پیشرفته با کشورهای جهان سوم و همچنین تعاملات آنها با یک شکل فرهنگی جهانی متفاوت است.
در عصر تجدد، تأثیر رخدادهای دوردست بر رخدادهای نزدیک به امری رایج و متعارف تبدیل شده است. رسانههای ارتباط جمعی اعم از نوشتاری و الکترونیکی در زمینه تاثیر امر دور بر امر نزدیک بیشترین تأثیر را میگذارد.
به صورت کلی محققان ۴ فرضیه اصلی را به عنوان عمده دلایل محبوبیت فرهنگ پاپ کره و درامهای کرهای برمیشمرند که توجه به این دلایل در ارائه تحلیل دقیقتر کاملا موثر خواهد بود:
۱-مجاورت فرهنگی
برخی با اشاره به محبوبیت فوق العاده محصولات فرهنگی کره، به ویژه در آسیای شرقی و جنوب شرقی، علت آن را وابستگی به "مجاورت فرهنگی" میدانند. مجاورت فرهنگی به معنای تمایل به ترجیح محصولات رسانهای از فرهنگ خود یا مشابهترین فرهنگ ممکن است. این مفهوم اصولاً در زمینههای بین المللی برای توضیح قدرت ترسیم رسانههای خارجی و داخلی مورد استفاده قرار گرفته و در پاسخ به مفاهیمی، چون امپریالیسم فرهنگی توسعه یافت که جریانهای یک طرفه فرهنگ را از کشورهای ثروتمندتر به کشورهای فقیرتر بر اساس کیفیت تولید برتر و بودجههای بزرگ پیش بینی کرد. فرضیه مجاورت فرهنگی جذابیت محصولات کرهای را برای مخاطبان آسیای شرقی با ارزشهای مشترک کنفوسیوسی و فرآیندهای مشابه مدرنیزاسیون و توسعه سریع توضیح میدهد.
۲-کریوله فرهنگی (در هم آمیختگی فرهنگی)
این مفهوم به تلفیق و ترکیب دو یا چند سنت یا فرهنگ مجزا اطلاق میشود که نتیجه حرکت، مهاجرت، تماسها و در همآمیختگی فرهنگهاست که محصول آن اشکال فرهنگی جدید است. مفهوم تغییر و بیثباتی موجود در گفتمان کریولهشدن، معمولاً مغایر با سنت، ثبات و تعهد به ارزشهای ثابت است. فرایندیست که از طریق آن فرهنگهای مرتبط با یکدیگر، اشکال فرهنگی تازه را بهوجود میآورند به عبارت بهتر، کریولهشدن فرایند جهان معاصر یا همان new world است.
۳-دیدگاه نئولیبرالی
مربوط به جنبه تجاری است. صنایع سرگرمی، صدا و سیما و... صادرات محصولات فرهنگی پاپ کره را تغییر جهت داده و بنگاههای تولیدی از افزایش فروش خود در نتیجه نمایش ستارههای موج کرهای در تبلیغات محصولات مختلف از رایانه گرفته تا تلفن همراه سود برده و میبرند. روزنامه نگاران با پیوند فرهنگ عامه به سیستم توزیع بازار در جهت بهبود وجهه کشور و پیشروی در بازارهای بزرگ گامهایی مترقی برداشته اند. مدافعان این دیدگاه به طور فعال حمایت دولتی را خواستار شدهاند و در پاسخ، وزارت فرهنگ، ورزش و جهانگردی به تدریج حمایت خود را از تولید درام و انیمیشن افزایش داده است.
۴-دیدگاه ملی گرایی فرهنگی
این دیدگاه پدیده موج کرهای را بیانگر هویت فرهنگی ملی کره میداند. دولت کره و رسانههای داخلی با بهره گیری از این دیدگاه، این تصور را در ذهن شهروندان نهادند که پیروزی فرهنگ کره به معنای پیوستن کره به صفوف کشورهای پیشرفته است. دیدگاهی که را ملی گرایان نسبت به موج کرهای دارند به نوعی به احساس بحرانی بازمیگردد که مردم کره در دوران بیکاری شدید پس از بحران مالی ۱۹۹۷ تجربه کرده بودند.
از میان این چهار فرضیه و مطالعه فرهنگ کره در ایران شاید بتوان حضور پررنگ هر چهار فرضیه را در بررسی عوامل محبوبیت این فرهنگ در نظر گرفت. ابژههای فرهنگی همچون موزیک ویدئوها، آهنگها، فیلمها و سریالها که در فضای مجازی خاصیتی فرازمانی و فرامکانی مییابند نقش به سزایی در تعیین ویژگیهای هویتی جوانان دارد. مصرف ژانرهای متفاوت موسیقی نقش غیر قابل انکاری در هویتیابی جوانان به ویژه در دوره معاصر دارد. میتوان گفت بسیاری از مصارف فرهنگی جوانان در فضای مجازی معطوف به محصولاتیست که تحت عنوان فرهنگ عامه پسند مشخص میشود. در دهه اخیر علاوه بر فرهنگ آمریکایی-انگلیسی، فرهنگ عامه پسند کرهای اعم از موسیقی، درام و فیلم کرهای و خوانندگان و هنرمندان فعال در این فرهنگ، محبوبیت قابل توجهی را در چین، تایوان، هنگ کنگ و دیگر کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا از جمله ژاپن، اندونزی و مالزی پیدا کرده است. ایران نیز به عنوان یک کشور مصرف کننده در عرصه فرهنگی از این موج محبوبیت فرهنگ کرهای و شیوع آن بی بهره نمانده و جوانان و نوجوانان روز به روز به سمت محصولات کرهای رغبت و گرایش بیشتری پیدا میکنند. تب طرفداری از فرهنگ کرهای مخصوصا در میان جوانان ایرانی در سالهای اخیر شتاب قابل توجهی داشته است. پخش درامهای کرهای از صدا و سیمای جمهوری اسلامی از اواخر دهه ۱۳۸۰ نیز بر آغاز روند جذب مخاطبان بسیار تأثیر قابل توجهی داشته است. تمامی این سریالها که در بازه زمانی ۱۲ ساله از صدا و سیما پخش شدند، نقشی تعیین کننده در آشنا کردن ایرانیان با موج کرهای داشتند.
طرفداری از پاپ و درام کرهای در سالهای اخیر در فضای وبلاگها و سایتهای فارسی و شبکههای اجتماعی از جمله اینستاگرام و تلگرام و پیجها و کانالهای فارسی زبان توسط کاربران ایرانی نیز رشد فراوانی را داشته است. رسانههای نامبرده به طور معمول فعالیتهای متنوعی را در زمینه ترویج فرهنگ پاپ و درام کرهای انجام میدهند از جمله: بازگویی اخبار ستارهها، قرار دادن تصاویر و کلیپها، ترجمه و نگارش درامهای تخیلی، قرار دادن لینک دانلود موزیک ویدئوها و سریالها، تهیه زیرنویس فارسی برای انواع محصولات صوتی و تصویری و گاهی مسابقه و نظرسنجی واردات محصولات با نشان قهرمانان درامها و فرهنگ پاپ کرهای نشانه دیگری از بروز موج علاقه مندی نوجوانان ایرانی به فرهنگ عامهپسند کرهای هست.
شبکههای ماهوارهای فارسی زبان نیز در روند آشنایی ایرانیان با فرهنگ کرهای نقشی تعیین کننده ایفا کردند، در ایران طبق بررسیهای صدا و سیمای ملی، تقریبا بالغ بر ۴۰ درصد ایرانیان شبکههای ماهوارهای را تماشا میکنند. دو شبکه فارسی وان و من و تو محبوبترین شبکههای ماهوارهای در میان ایرانیان هستند که تا کنون فیلمهای کرهای بسیاری را از اواخر دهه ۱۳۸۰ پخش کردهاند، اینها نیز به سهم خود تأثیر به سزایی را در معرفی و ترویج فرهنگ کرهای در ایران گذاشته اند.
یوتیوب نیز به عنوان پربازدیدترین سایتِ به اشتراکگذاریِ ویدئو یکی از مهمترین عوامل رشد و ترویج موزیک ویدئوها، فیلمها، ترانهها و برنامههای تلویزیونی کرهای در سالهای اخیر بوده است. تقریبا میتوان گفت که تمامی موزیک ویدئوهای تولید شده در سالهای اخیر برای اولین بار در این سایت بارگذاری و منتشر میشوند.
علاوه بر اینها، تولیدات دیجیتالی و الکترونیکی کشور کره نیز به شکلگیری موج کرهای در ایران کمک نموده به عنوان مثال: در چند سال اخیر با رشد فنی گوشیهای سامسونگ و الجی و به بازار آمدن محصولات الکترونیکی، چون پاناسونیک، الجی و نیز برندهای مشهور صنعت خودرو کره، آشنایی بیشتر ایرانیان با کشور کره رقم خورده است. بدین ترتیب سیاستگذاران اقتصادی کشور کره جنوبی علاوه بر آشنا کردن مردم با محصولات خود، آنها را با فرهنگ کشور خویش نیز آشنا میکنند. فرآیندی که طی آن با جستجوی نامها و افراد تبلیغکننده یک کالا، با موجی از ستارههای پاپ و مدلهای کرهای آشنا میشویم.
در حقیقت کرهایها دریافتهاند که فرهنگ میتواند مانند اجسام نیمه رسانا یا ماشینی سودآور باشد. در حقیقت در کشور کره جنوبی تصاویر ستارهها بیش از اینکه مبلغ محصولات تجاری باشند، تبلیغ به مراتب بیشتر و چند برابری برای فرهنگ و هنر کشور کره جنوبی هستند و فرهنگ و هنر و اقتصاد در این کشور کاملا با هم ممزوج شده است. این فرآیند بیش از سوق مردم به سمت مصرف کالاهای تجاری کرهای، آنها را به سمت مصرف تولیدات فرهنگی کشور کره جنوبی علاقهمند میسازد. همانطوری که جنکینز به درستی اشاره میکند، اینان در کنار تبلیغ فروش کالاهای خود، مروج هویت و یا من جدیدی برای مشتریان خود هستند، چهرهای جدید از مدلینگ و فشن که ستارههای جوان کرهای حاملان آن هستند.
در دوره کنونی، صدا، تصویر و مد ابزار اصلی تعلقات خرده فرهنگ جوانان را تشکیل میدهند. طبق اذعان برخی محققان، میتوان گفت عمده مصرف کنندگان محصولات کرهای در ایران جوانان و نوجوانان هستند که عمده طیف سنی آنان بین ۱۳ تا ۲۵ است که بیش از دو سوم این بازه سنی را دختران (غالبا مجرد) تشکیل میدهند. در ایران معمولا هواداری از فرهنگ کرهای به صورت یک طرفداری عادی نیست بلکه به صورت طرفداریهای عمیق جلوهگر میشود به گونهای که تمامیِ جنبههای زندگی روزمره هواداران را تحت تأثیر قرار میدهد.
اما سوال اساسی که میتوان اینجا مطرح کرد این هست که چرا این فرهنگ میتواند عمدتاً بر روی نوجوانان تأثیر بگذارد؟ نه در افراد مسن؟
مسلما این به این معنا نیست که موسیقی کی پاپ یا درامهای کرهای نمیتوانند مورد علاقه افراد مسن باشند بلکه به این معناست که طبق دادههای آماره، معمولا حدود ۸۰ درصد هواداران این فرهنگ در ایران را جوانان و نوجوانان تشکیل میدهند میتوان به عناصری مهم که در این گونه محصولات رسانهای موجود هست اشاره کرد و آنها را از جمله عوامل اصلی توجه جوانان و نوجوانان به این فرهنگ دانست:
۱-سبک موسیقی کی پاپ: کی پاپ معمولا ملودی جذابی دارد که با انواع مختلفی از سازها (عمدتا سازهای موسیقی الکترونیک) ساخته میشود، دلیل به کارگیری این تنوع این هست که آهنگسازان میخواهند آهنگی خاص و منحصر به فرد را تولید کنند که تصویری واضح و احساساتی مثبت را به مخاطب هدف ارائه میکند. در راستای حفظ این عنصر تنها چند گروه معدود برتر موفق به ماندن میشوند. نوجوانان به راحتی جذب آهنگهایی میشوند که دوست دارند.
۲-استفاده از المانهای زیباییشناختی بصری: کی پاپ معمولا از یکی از بهترین یا شناخته شدهترین چهرههای بصری استفاده میکند با استفاده از سادهترین تعریف زیبایی شناختی، از عناصری استفاده میکند که معمولا اکثر مردم آسیا مخصوصا بیشتر نوجوانان آن را دوست دارند. همچنین استفاده از ظواهر پر زرق و برق، ستارگان این پدیده را در رتبهبندی بالای مخاطبین قرار میدهد.
۳-استفاده از رقص: کی پاپ سبک رقصهای بسیار متفاوتی دارد و سبک این رقصها از تم آهنگ ساخته شده پیروی میکند و با آن هماهنگی دارد. این رقصها معمولا توسط طراحان رقص شرکتهای معروف و استودیوهای رقص در سطح جهانی پشتیبانی میشود.
۴-برانگیختن علاقه مردم با به چالش کشیدن آنان: از آنجایی که مردم و مخصوصا قشر نوجوان علاقه شدیدی به به چالش کشیدن خود دارد، کی پاپ این امر را از طریق ارائه الگوهایی برای دابسمش و کلیپهای رقص و موسیقی تسهیل نموده است. به عنوان مثال: چالش معروف IDOL چالشی بود که نیاز داشت مردم با آهنگ IDOL برقصند که این روند بر نوجوانان بیش از قشر مسن تاثیر میگذارد.
۵-تولیدات فراوان: عوامل کی پاپ آهنگهای بسیاری را در طول یک سال تولید میکنند و هر بار یک سبک رقص متفاوت به دنبال آهنگها وجود دارد.
۶-استراتژی بازاریابی: از دیگر عوامل مهم این است که تبلیغ هر آلبوم توسط یک شرکت انجام میشود، آنها راههای خاصی برای تبلیغ بتهای کی پاپ دارند و اکثرا از رسانههای اجتماعی استفاده میکنند چرا که این روش بسیار کارآمدتر بوده و به پول کمتری نیاز دارد. این تبلیغات در دو سطح انجام میشود: داخلی و بینالمللی یکی از استراتژیهایی که دنبال میکنند، ساخت آهنگ به زبانهای انگلیسی است، زیرا اکثر مردم در دنیا زبان کرهای را نمیدانند، بنابراین آنان نسخه انگلیسی آهنگهای خود را ایجاد میکنند تا افراد بیشتری معنی آهنگ را درک کنند و آنها را بیشتر دوست داشته باشند.
۷-آموزشهای طولانی مدت به ستارگان کی پاپ: سختکوشی به کار رفته توسط یک ستاره برای گذراندن آموزشها، برای نوجوانان که همواره در سنی خاص قرار دارند و در حال آرمان سازی هستند بسیار موثر است.
۸-ضمیمه کردن تعدادی بلیط ملاقات با ستاره به آلبوم ها: که البته باعث فروش بیشتر آن آلبوم میشود.
۹-قابلیت ارتباط با هواداران: از طریق نشان دادن صفات نزدیک به واقعیت یا عین واقعیت
۱۰-استفاده از مدهای روز و برندهای برتر: نوجوانان عاشق تغییرات و در اصطلاح مدهای به روز شده هستند و کی پاپ تا حد زیادی این نیازها را از طریق مد ستارگان برطرف میکند.
و...
لازم به ذکر است که تمام این عوامل به یکدیگر متصل بوده و آنچه نوجوانان واقعا خواستار آن هستند، حس تعلق و زیباییست که همگی آن را دوست دارند و به همین دلیل هست که کی پاپ میتواند به فرهنگی تبدیل شود که نوجوانان آن را دوست دارند.
ایجاد وابستگی در فضای مجازی
فضای مجازی به عنوان یکی از تأثیرگذارترین رسانههای جمعی در زمان کنونی با فراهم نمودن فرصتهای بیشمار، پیوند گستره وسیعی از افراد از اقصی نقاط جهان میتواند موجب تجارب عاطفی جدیدی برای نوجوانان و جوانان علاقهمند به فرهنگ عامه پسند کرهای گردد. عشقهای رسانهای و مجازی این روزها در عرصههای گوناگونی وارد زندگی حقیقی آنان میشود.
تجربه احساسات و عواطف در دنیای تخیلی اینترنت، پیامدهای بسیار متفاوتی را برای کاربران اینترنتی به ارمغان میآورد و در این فرآیند علاقه روزافزون جوانان و نوجوانان ایرانی باعث غوطهوری عمیق آنان به فرهنگ کره جنوبی میشود و علی رغم فاصله جغرافیایی و زبانی و فرهنگی، امر مجازی از امر واقعی، واقعیتر به نظر میرسد؟!
همانطور که طرفداران جهانی پاپ و سریالهای کرهای در سراسر دنیا بیشتر فعالیتهای طرفداری خود را در فضای مجازی و به ویژه شبکههای اجتماعی سامان میدهند، جوانان طرفدار فرهنگ کرهای در ایران نیز فعالیتهای خود را علاوه بر وبلاگها و سایتها از طریق شبکههای اجتماعی خصوصا اینستاگرام و تلگرام سازماندهی میکنند. اینها با ایجاد کانالها، گروهها و پیجهای متنوع فضایی برای خبر رسانی، انتشار نوشتههای عاشقانه، ارائه آهنگ و موزیک ویدئوهای جدید فراهم کردهاند.
میتوان گفت که عوامل متفاوتی در بسط و گسترش فرهنگ عامهپسند کرهای نقش ایفا کردند، اما از نقش ستارهها به عنوان یکی از ارکان بی بدیل رشد و توسعه این فرهنگ در جهان کنونی نباید غافل شد. فرهنگ ستارهها به یکی از ویژگیهای بارز زندگی اجتماعی از دهه ۱۹۹۰ میلادی تا کنون تبدیل شده است. رسانههای جمعی و نظام اقتصادی سرمایهداری نقش تعیینکنندهای در تولید ستارههایی که مردم به آنها دل میبندند و آنها را به عنوان یک مدل و الگوی راهنمای انتخاب خویش در بازار اقتصادی و بازار فرهنگی میبینند دارند. اینان در حقیقت در بازار خرید و فروش میشوند. شاید جسم فیزیکی آنها را نتوان خرید، اما تمثال، صدا و محصولاتی که آنها به گونهای در آن حضور دارند را میتوان خرید.
حضور افراد مشهور اعم از ستارگان پاپ، ورزشکاران، بازیگران و افراد مشابه، کارکردهای اجتماعی متنوعی را در زندگی روزمره افراد ایفا میکنند. از جمله تبعات فرهنگی و اجتماعی و حتی اقتصادی این پدیده میتواند موارد ذیل باشد:
۱-هدایت رفتارهای مصرفی مردم در خرید کالاها
۲-جایگزینی دین و آیینی جدید به جای دین و مذهب عرفی مردم
۳-تغییر دادن جهانبینی، باور و اعتقادات طرفداران
۴-کمرنگ شدن ارزشهای سنتی
۵-تأثیرگذاری در انتخاب انواع محتواهای فرهنگی
۶-تعیین دامنه ارتباطات افراد
۷-داشتن نقشی تعیین کننده در پر کردن میزان قابل توجهی از اوقات فراغت جوانان
از دیدگاه نایر، کارکردهای اجتماعی ستارهها به دلیل قدرت فرهنگی، اقتصادی و سیاسی نمادین آنهاست که پی در پی توسط رسانههای جمعی اجرا و تقویت میشود.
با توجه به مشاهدات پژوهشگران، تجربه دوستداران موسیقی پاپ کرهای و پاپ ژاپنی در ایران به علت وابستگی تقریبا کامل آن به فضای مجازی است، تجربهای خاص که تا حد زیادی تخیلی است چرا که دسترسی حقیقی به آلبوها، پوسترها، اجراهای زنده، مراسم امضا برای طرفداران و دیگر اجتماعات طرفداران و ستارههای محبوب تقریبا به سختی و با صرف هزینههای بالا امکان پذیر است. این تجربه تخیلی، خطری آسیب زننده به طرفداران این موج خواهد داشت به عبارت دیگر، ایجاد تجربههای دیجیتالی، واقعیت مصنوعی و شبیهسازی شده را با واقعیت طبیعی جایگزین میکند. چنین طرفدارانی در فضایی تهی از زمان و مکانی قرار دارند که موجود هویتهای متغیر، ناپایدار و سیال است.
هرچند بسیاری از مفاهیم مندرج در این امپراتوری کوچک فرهنگی برخاسته از جریان آمریکایی غالب در دنیاست، اما رنگ و بوی شرقی نهفته در آن یکی از علل علاقه دیوانهوار جوانان آسیایی هست. این فرهنگ با ارائه بدیل فرهنگ آمریکایی که هنوز در بعضی مناطق آسیا، چون چین و کشورهای اسلامی مشروعیت کامل نیافته، جایگزین نسبتا موفقی برای مشابه غربی خویش است. تمامی عوامل ورود این فرهنگ به بطن جامعه ایران از جمله سیاستگذاریهای داخلی، نوع محصول، قرابت فرهنگهای آسیایی به هم، دست به دست داده و فرهنگ کرهای را درون جامعه نهادینه ساختهاند، اما به نظر میرسد فضای مجازی به تنهایی سهم به سزایی در شکلگیری و تثبیت این روند داشته و دارد. ابژههای فرهنگی موجود در فضای مجازی بارها در سایتها، وبلاگها، انواع شبکههای اجتماعی باز تولید شده و بدین گونه فضای مجازی با کمرنگ ساختن فواصل مکانی و زمانیِ فرهنگها، ملیتها و قومیتهای گوناگون، تأثیر به سزایی در آشنا کردن مردم در اقصی نقاط جهان با انواعی از فرهنگهای عامه پسند از جمله فرهنگ کرهای داشته است.
مطالعات تجربی موجود در ایران بیانگر اقبال روزافزون جوانان ایرانی به فضای مجازی و شکلگیری صورتهای جدید مشارکتهای دیجیتال و اظهاری در میان آنهاست.
/انتهای پیام/