به گزارش «سدید»؛ رضا اسماعیلی، شاعر پیشکسوت آئینی، پژوهشگر و منتقد ادبی، در گفتگودرباره وظیفه ادبیات و شعر در قبال حرکت عظیم اربعین و لزوم پرداختن به این حرکت آئینی اظهار کرد: با بررسی دوره‌های مختلف تاریخی، به سهولت می‌توان دریافت که شعر و ادبیات، متأثر از تحولات سیاسی و اجتماعی زمانه خویش است. در آئینه ادبیات هر عصری می‌توان سیمای منظومه سیاسی و اجتماعی آن عصر را به تماشا نشست. با عنایت به این نکته، بی‌هیچ تردیدی باید گفت که راهپیمایی با شکوه اربعین، به‌عنوان یک واقعه تأثیر‌گذار اجتماعی، زمینه‌ساز خلق و آفرینش آثار قابل تأملی در روزگار ما شده است. آثاری که بیانگر تأثیرپذیری غیر‌قابل‌انکار شاعران از این همایش عظیم است.
اسماعیلی با تأکید بر اینکه راهپیمایی اربعین – به‌عنوان یک پدیده برون متنی – بر متن ادبی روزگار ما تأثیر گذاشته و انگیزه سرایش اشعار فراوانی با موضوع عاشورا و قیام حسینی شده است، اضافه کرد: به عبارت دیگر، حرکت عظیم اربعین، گفتمان ادبی شعر معاصر را تغییر داده و روحی حماسی در کالبد شعر دینی و آیینی ما دمیده است.
وی افزود: شعر اربعین به مثابه یک رسانه قدرتمند، در انتقال پیام‌های انسانی عاشورا به جهان معاصر نقش به‌سزایی داشته است. شعر اربعین، با گفتمان ظلم‌ستیزانه خود، لرزه مرگ در جان و جهان ظالمان افکنده است.
شاعر مجموعه شعر عاشورایی «ناگهان دریا» در پاسخ به این سوال که آیا شعر می‌تواند رسالت رسانه‌ای خود در انتقال اهداف اجتماع میلیونی اربعین را به انجام برساند؟ اظهار کرد: صد درصد؛ مشروط به اینکه شاعران عاشورایی حقیقت عاشورا و حماسه بی‌بدیل حسینی را دریافته باشند و در مسیر رونمایی از این حقیقت روشن گام بردارند.
وی ادامه داد: یکی از رسالت‌های بزرگ شعر عاشورایی و اربعینی، به اهتزاز درآوردن پرچم توحید و یکتاپرستی، دعوت به عبودیت و بندگی و پیراستن جان و جهان دین از خرافه‌ها و گزافه‌هاست. شاعر اصیل عاشورایی باید به این دقایق و ظرایف معنوی توجه داشته باشد و دین را از گزند اژد‌های هفت سر «خرافات» و «تحریفات» در امان نگاه دارد.
شعر اربعین فرزند رشید «شعر عاشورا» است
اسماعیلی درباره تفاوت احتمالی شعر با شعر عاشورا و مضامینی که باید در این نوع از اشعار آئینی پرداخته شود، اظهار کرد: بی‌هیچ شکی، شعر اربعین نیز فرزند رشید «شعر عاشورا» است، با این تفاوت که رسالتی بزرگ‌تر و جهانی‌تر بر دوش دارد. از همین رو باید گفتمانی «فرا مذهبی» داشته باشد و مردم آزاده جهان را – از هر دین و مسلکی - مخاطب خویش قرار دهد. رسالت شعر اربعین «تمدن سازی» است.
بی‌اعتنایی به «مخاطب جهانی» در شعر عاشورایی
وی ادامه داد: نکته مغفول مانده و فراموش شده در حوز شعر عاشورایی، بی‌مهری و بی‌اعتنایی به «مخاطب جهانی» است. شعر عاشورایی در روز و روزگار ما، متاعی است که که صرفاً برای مصرف داخلی تولید می‌شود و خروجی مناسبی ندارد؛ درست مثل جزیره‌ای که امکانات محدود آن فقط نیاز‌های ساکنان جزیره را تأمین می‌کند و کانال‌های ارتباطی آن با جهان - حتی جهان اسلام - قطع است.
شاعر مجموعه شعر سپید «سمت روشن دنیا» اضافه کرد: بی هیچ‌گونه اغراقی، دایر مخاطبان شعر عاشورا، به مسلمانان -و متأسفانه در مواردی فقط به اهل تشیع- محدود می‌شود. به این معنا که خوانش این شعر حتی برای اهل تسنن نیز جاذبه‌ای ندارد! علت این امر محدود بودن افق دید و خلاصه کردن دایر مخاطبان «شعر عاشورا» به اهل تشیع است.
اسماعیلی گفت: در شعر عاشورایی، شاعر فقط با هم‌مذهبان و هم‌مسلکان خویش به گفتمان می‌پردازد، و با این فرض که همه مخاطبانش خودی‌اند، ضرورتی به توضیح واضحات- معرفی اباعبدالله (ع) و تبیین فلسفه و اهداف متعالی قیام عاشورا- نمی‌بیند. به این معنا که شاعر به مجالس عزاداری امام حسین (ع) فقط به چشم یک دورهمی مذهبی برای کسب ثواب و گرفتن برات شفاعت نگاه می‌کند، از همین رو بزرگ‌ترین رسالت خود را در سرودن شعر عاشورایی، تحریک احساسات مخاطب می‌داند.
وی افزود: از همین رو، به جای پرداختن به اصل مسئله (تبیین شخصیت امام و اهداف قیام)، با استناد به روایات و احادیث سوگ‌محور، بیشتر به دنبال تحریک احساسات و گرفتن اشک از جمعیت است و این امر کاملاً بدیهی است. چنانکه هیچ مداحی نیز برای شرکت‌کنندگان در مجلس ترحیم، به بیان بیوگرافی متوفی نمی‌پردازد؛ چراکه بر این امر واقف است که همه شرکت‌کنندگان در مجلس، در شمار خویشاوندان نسبی و سببی متوفی هستند.
دبیر ادبی اولین جشنواره بزرگ فرهنگ عاشورا اضافه کرد: در شعر عاشورا نیز پاسخ به این سوال که «امام عاشورا که بود و برای چه قیام کرد؟» برای کسانی که هم‌قبله و هم‌قبیله‌اند، چندان ضرورتی ندارد. از همین رو شاعر عاشورا، فقط و فقط در مسیر «گریستن» بر این مصیبت گام برمی‌دارد و تلاشی برای گشودن چشم مخاطب خویش برای «نگریستن» به وجوه معنوی، حماسی و عرفانی این حماسه نمی‌کند.
اسماعیلی در ادامه گفت: شاعر در شعر اربعین باید افق دید خود را گسترش دهد و بنا را بر این بگذارد که برای مخاطبی سخن می‌گوید که هیچ شناختی از امام عاشورا و قیام کربلا ندارد. استاد سیدمهدی شجاعی در کتاب ارزشمند «خون خدا» در این مسیر خجسته گام برداشته است.
وی افزود: شجاعی در کتاب «خون خدا» که تفسیر و ترجمه هنرمندانه «زیارت عاشورا» ست، با فرض اینکه کتاب خود را برای مخاطبانی می‌نویسد که ممکن است تاکنون حتی نام مبارک امام حسین (ع) را نشنیده باشند، به روایت پرده‌به‌پرده این مینیاتور با شکوه الهی و بازخوانی آنچه در عاشورا بر امام و یاران وفادارش گذشته است، می‌پردازد.
شاعر مجموعه شعر «لهجه شرقی عشق» ادامه داد: سیدمهدی شجاعی در فرازی از مقدمه‌ای که بر کتاب «خون خدا» نگاشته است، چنین می‌گوید: «مخاطب این یادداشت شمایید که از حسین و عاشورا و کربلا هیچ نمی‌دانید...
شما که از سوگواری و عزاداری هرساله جماعتی از مردم جهان به حق تعجب می‌کنید.
شما که از زیارت دسته‌جمعی یا راهپیمایی هماهنگ چند میلیون نفر در یک تاریخ (اربعین) و در یک مسیر و یک جهت، دچار سوال و ابهام و استفهام و اعجاب و شگفتی می‌شوید؛ سوال و اعجابی که کاملاً به‌جا و درست است.
آن کسی که رفته و رفتنش جهانی را به سوگ نشانده، که بوده و چه محبوبیت عمیق و گسترده و بی‌نظیری در میان مردم مختلف با فرهنگ‌ها و ملیت‌های متفاوت داشته که تعزیتی این‌چنین را به یادگار گذاشته؟
این سوالی به‌جا و طبیعی و پرسیدنی است...»
و این کاری بدیع و ضرورتی مغفول‌مانده در حوزه شعر عاشورا است که برای پایان دادن به انزوای شعر و شاعران عاشورایی و جذب مخاطبان جهانی به آن نیاز داریم. اینکه بگوییم: «امام حسین که بود؟ چه کرد؟ چرا در کربلا تنها ماند؟ و چگونه به شهادت رسید؟» و این رسالت بزرگی است که «شعر اربعین» باید در مسیر تحقق آن گام بردارد.
شعر عاشورا و اربعین هم‌ریشه‌اند
اسماعیلی در پایان ضمن تأکید بر اینکه شعر اربعین –پیش و بیش از پرداختن به بازماندگان– باید در مسیر تمدن‌سازی گام بردارد و گفتمان عاشورایی را جهانی کند، تصریح کرد: تفکیک شعر اربعین از شعر عاشورایی چندان ضرورت ندارد. شعر عاشورا و اربعین هم‌ریشه‌اند و باید مکمل همدیگر باشند. ما باید در حوزه شعر آیینی بیشتر به «وصل» بیندیشیم، نه «فصل». سیرت و حقیقت شعر عاشورایی و اربعینی یکی است.
انتهای پیام/
منبع:ایکنا
