به گزارش «سدید»؛ حسین مطلبی، رئیس پژوهشگاه فضای مجازی، در نشست علمی «ظرفیت‌های فلسفه اسلامی برای مطالعات نظری سایبر» که از سوی گروه معرفت‌شناسی و علوم شناختی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، با بیان اینکه امروزه مباحث فلسفی گسترده در مورد فضای مجازی مطرح است که نمونه جدید آن، بحث درباره متاورس است، گفت: فلسفه زودتر از به وجود آمدن فضای مجازی در مورد برخی از مسائل آن صحبت کرده است؛ مثلا در مورد امکان ایجاد ماشین‌های فرا انسانی مطالبی گفته شده است.
وی افزود: فلسفه به نوعی در مورد عام‌ترین مسائل و مبانی انسان سخن می‌گوید و ما در عصر فضای مجازی مسائل معرفت‌شناسی بسیار زیادی مانند مباحث فلسفه اخلاق، تاریخ فلسفه و فضای مجازی، مباحث علوم شناختی، فلسفه علوم سیاسی و نسبت انسان با فلسفه فضای مجازی، رویکرد هرمنوتیک به فضای مجازی و ... داریم.
مطلبی اظهار کرد: ما متاسفانه نسبت به فلاسفه غربی در مواجهه با فضای مجازی تاخیر داریم زیرا فلاسفه غربی از این جهت که فضای مجازی مولود غرب بود زودتر از ما وارد این عرصه شدند و فلاسفه ما به نوعی کمتر به مسائل اجتماعی، فناوری و ... ورود کردند. در سال ۱۳۹۰ بنده قصد داشتم موضوع رساله خودم را بحث هوش مصنوعی و نسبت آن با فلسفه اسلامی ثبت کنم با پرسش‌های متعددی روبرو بودم که آیا ما محتوایی در این باره داریم و اساسا نسبتی می‌توان بین این مقولات برقرار کرد.
نبود اهتمام جدی به فلسفه فضای مجازی
وی افزود: ما در پژوهشگاه فضای مجازی به پیشینه‌شناسی این مسئله روی آوردیم ولی متاسفانه نسبت به تحقیقات فلسفی در مورد فضای مجازی بسیار ضعیف هستیم و در سمت و سوی مطالعات اسلامی هم ضعیف‌تر هستیم. متاسفانه برخی فلسفه فضای مجازی را موضوع قابل بحثی نمی‌دانند و اهمیتی برای آن قائل نیستند.
وی افزود: فلسفه فناوری فضای مجازی از موضوعات دیگری است که باید به آن پرداخته شود که چارچوب‌های متفاوتی مانند چارچوب اخلاقی دارد؛ بحث ارزش حقیقت در برابر اطلاعات کاذب، مباحث هستی‌شناسی فضای مجازی مانند ارتباط واقعیت فیزیکی و مجازی یا واقعیت اجتماعی فضای مجازی، حرکت و زمان در فضای مجازی که به خصوص در فلسفه غربی نسبت به آن سخن گفته شده است؛ متافیزیک اطلاعات، دانش مجازی هم از دیگر مباحث مورد توجه در این زمینه است.
وی افزود: همچنین موضوعات؛ ادراک حسی در فضای مجازی که مصداقا ما با ادارک حسی در متاورس روبرو هستیم، بحث معرفت‌شناسی کلان‌داده‌ها و فلسفه اخلاقی فضای مجازی، اخلاق فضیلت‌گرا و رذیله‌گرا، اخلاق استفاده از داده و آزادی بیان در فضای مجازی، اخلاق هوش مصنوعی و چالش مسئولیت در حوزه هوش مصنوعی، اخلاق بازی‌های کامپیوتری و ... هم از موضوعات دیگر قابل پیگیری در این مسئله است.
جاودانگی مجازی
مطلبی با بیان اینکه جاودانگی مجازی از موضوعات مطرح در فضای مجازی است که تعریف انسان را تغییر می‌دهد، گفت: نگاشت ذهن و امکان آپلود ذهن روی رایانه و امکان تراشه‌گذاری روی ذهن (که ایلان ماسک مدعی است نسخه اولیه آن تا چند ماه آینده خواهد آمد)، رابطه تفکر بصری و فضای مجازی هم موضوعاتی است که در این عرصه قابل تحقیق و بحث است، همچنین فلسفه هوش و حیات مصنوعی هم امروزه خیلی مطرح است.
وی با طرح این پرسش که آیا مبانی فلسفه اسلامی قدرتمند نیست که نتوانسته وارد مواجهه شود، گفت: ما در مبانی به خصوص در فلسفه صدرایی دستمان خالی نیست و تجربه شخصی بنده و تحقیقاتی که در حیطه هوش مصنوعی داشتم نشان می‌دهد که فلسفه صدرایی شاید تنها رویکردی باشد که با یافته‌های تجربی ما انطباق بیشتری دارد و در امکان‌سنجی هوش مصنوعی کمک شایانی می‌تواند داشته باشد.
مطلبی بیان کرد: فلسفه اسلامی باید در حوزه مبانی و مسائل به روزرسانی و بازخوانی شود و به نوعی فلسفه اسلامی را باید تکان دهیم و طرح جدیدی را که تکامل‌بخش طرح‌های قبل است دربیاندازیم. الان در دانشگاه‌ها و حوزه‌های ما دانشجویان و استادان کمتر درگیر مباحث روز می‌شوند ولی اگر دروس فلسفه به سمت مسائل کاربردی برود قطعا تحول زیادی را شاهد خواهیم بود.
لزوم گفت‌وگو بین مهندسان و فلاسفه
رئیس پژوهشگاه فضای مجازی افزود: ملاحظه دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که ما در مواجهه فلسفه با مسائل روز دیر وارد شدیم ولی افراد با سرعت و کم عمق وارد این مسئله می‌شوند و یکی از دلایل آن این است که ما با حوزه فناوری و مهندسین این جریان، گفت‌وگوی چندانی نداریم. گفت‌وگو بین مهندس و فیلسوف برای ما بسیار کارگشاست زیرا ما در پاسخ به مسائل فضای مجازی با اشتباه در فهم مسئله و تقلیل آن مواجهیم و این ناشی از عدم گفت‌وگوی بین متخصصان این دو رشته است.
مطلبی بیان کرد: بارها شاهد بوده‌ام گزاره‌های به شدت غلطی در مورد فضای مجازی طرح شده است که ناشی از کمبود دانش ما در این عرصه است؛ در سنت فلسفی غرب امروز گفت‌وگوهای زیادی با مهندسین صورت می‌گیرد. باید فلسفه اسلامی را ارتقاء دهیم و مسائل حوزه مجازی را به فلسفه اسلامی عرضه کرده و شیوه آموزش خودمان را هم متفاوت کنیم.
وی افزود: اینکه یک دانشجو از مقطع کارشناسی تا دکترا صرفا به تخصص یافتن در خواندن و فهم فلاسفه قدیم زمان بگذراند کارکرد واقعی حوزه و دانشگاه ما نیست و پژوهش‌های ما باید گرهی از کار امروز جامعه را باز کند.
منبع: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
