«پیشانیهای پینهبسته»؛ بازسازی تاریخی یک دینداری منحط
گروه دین و اندیشه «سدید»؛ یکی از بزرگترین آفتهای جامعه دینی در طول تاریخ، تحجر و انحراف فکری گروههایی بوده است که با ظاهری موجه، اما باطنی نفاقآمیز، به انشقاق و تفرقه در میان امت اسلامی دامن زدهاند. منافقین و جریانهای انحرافی نظیر خوارج، با تفسیرهای نادرست و افراطی از دین، چالشهای جدی برای وحدت و پیشرفت جوامع دینی ایجاد کردهاند. شناخت این جریانها و درک ریشهها و پیامدهای عملکردشان، ضرورتی انکارناپذیر برای هر جامعه دینی است تا از تکرار چنین انحرافاتی جلوگیری شود. در این راستا، مطالعه آثاری که به بازسازی تاریخی و تحلیل این وقایع میپردازند، میتواند راهگشا باشد. رمان «پیشانیهای پینهبسته» اثر استاد کامران پارسینژاد، یکی از این آثار ارزشمند است که با تمرکز بر جنگ نهروان و مواجهه حضرت علی علیهالسلام با خوارج، تصویری زنده و تأثیرگذار از این برهه حساس تاریخی ارائه میدهد. این کتاب که توسط انتشارات بهنشر منتشر شده است، با بهرهگیری از پژوهشهای گسترده و نظارت علمی و ادبی، مخاطب را به تأمل در این مقطع مهم از تاریخ اسلام دعوت میکند و خواندن آن برای هر فرد دغدغهمند نسبت به مسائل جامعه دینی، ضروری به نظر میرسد. در ادامه ضمن گفتوگو با دکتر سعید طاوسی مسرور، تاریخپژوه و عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی (ره) ناظر علمی این کتاب تلاش داریم تا گزارشی از آن را ارائه دهیم.
دقت تاریخی و جذابیت هنری، دو ضلع یک پدیده هنری
اگر به متون تاریخی دینی نگاه کنید، میبینید که عمدتاً ما با روایت پیش میرویم. روایت است که زندگی ما را میسازد، در اینجا روایت ارتباطی تنگاتنگ با هنر دارد و این نکته بسیار مهمی است. یعنی روایت وقتی بیان میشود، به خاطره تبدیل میگردد؛ روایت وقتی توصیف میشود، به داستان بدل میشود. روایت، مبنای بسیاری از امور زندگی انسانی است. انسان با روایت زندگی میکند.
پیشینه ادبیات دینی در ایران نیز این امر را نشان میدهد که در دورههای مختلف، نویسندگان ادبیات، دین را با آموزش بهتری به انسان معاصر منتقل میکنند. رمان، زبانی برای انتقال مفاهیم در قالب هنر است که تأثیر بیشتری بر انسان در دورههای جدید دارد. ما در این دورهها با ادبیات دینی و رمانهای دینی سرشاری روبهرو بودهایم. درباره زندگی امام علی علیهالسلام نیز داستانهای متعددی نوشته شده است. اما کتاب «پیشانیهای پینهبسته» از جمله آثار متفاوتی است که توانسته تا جذابیت و دقت علمی را با یکدیگر آمیخته و اثر جذابی را خلق کند.
تلاش حداکثری برای جزئیات
دکتر سعید طاوسی مسرور، ناظر علمی این اثر در گفتوگو با فرهنگ سدید درباره آن گفت:
«ما در حوزه ادبیات داستانی دینی، چند جریان داریم. یک جریان، نویسندگان جوان را میدان داده است، بدون هیچگونه نظارت علمی و محتوایی که مثال آن را شاید بتوان کتاب حیدر دانست. نویسندهای که برای اولین اثر خود، میآید و امیرالمؤمنین را انتخاب میکند. ۴۰۰ صفحه، بهصورت اولشخص، مثل خاطرات خودنوشت، شروع میکند به روایتکردن آن حضرت بر اساس انواع و اقسام منابع معتبر و نامعتبر. این یک جریان است که آثار متعددی هم در سالهای اخیر تولید کرده است. یک جریان دیگر هم هستند که خودشان را مؤمن میدانند و بقیه را یا منافق یا کافر، و در بهترین حالت، فاسق میپندارند و با این چشم به دیگران نگاه میکنند. دیگر مثال نمیزنم شاید مخاطب خودش بشناسد. جریانی نیز که در انتشارات بهنشر در سالهای اخیر شکلگرفته و رمانهایی که در حوزه معصومین در واقع کار میشود، بر اساس نظارت علمی و محتوایی و همچنین نظارت ادبی صورت میگیرد. اثر «پیشانیهای پینهبسته» از استاد کامران پارسینژاد و چند اثر دیگر نظیر آن این بحث وجود داشت. وجود نظارت علمی و ادبی در این حوزه به باور من یک ضرورت است. نویسنده، هرچقدر هم که پژوهشگر باشد، در فضای دانش ادبیات، شخصیت علمیاش شکلگرفته است؛ لذا نیاز دارد به مشاور یک نفر اهل تاریخ یا کسی که با اولیات این حوزه آشنا باشد. استاد پارسینژاد اگر این کتاب را نوشته، سالها زحمت کشیده و آثار مختلفی را درباره موضوعات گوناگون خلق کرده است. تا نهایتاً به خودش اجازه داده است که درباره امیرالمؤمنین علیهالسلام بنویسد؛ نه بهصورت اولشخص و از زبان حضرت، بلکه سومشخص و سعی کرده است زمینه و زمانه دوره آن حضرت را پیش چشم مخاطب قرار دهد.»
طاوسی در ادامه چنین افزود:
«این کتاب در واقع تصویری است که شما بهجای اینکه آن را ببینید، میخوانید. اگر نویسنده هنرمند باشد، داستان یا شعر به منزله تصویر مکتوب است. واقعاً اگر شما، هنگامی که این کتاب را میخوانید، خیالتان را آزاد کنید، به کوفه، جمل، صفین و نهروان خواهید رفت.»
همچنین کامران پارسینژاد، مؤلف اثر در مراسم رونمایی از این کتاب در نمایشگاه کتاب تهران، پیرامون این اثر میگوید:
«وقتی تصمیم گرفتم اثری درباره حضرت علی (ع) بنویسم، با وجود منابع زیادی که درباره زندگی ایشان وجود دارد، واقعاً دچار سردرگمی بودم. از همان ابتدا کاملاً مطمئن بودم که نمیخواهم یک زندگینامه داستانی بنویسم؛ اصلاً چنین چیزی مد نظرم نبود. هدفم این بود که از میان وقایع زندگی حضرت، یک داستان مشخص را انتخاب و روایت کنم. میخواستم یک رمان خلق کنم، نه صرفاً بازنویسی تاریخی. در طول مشورتهایی که با دکتر طاوسی داشتم، ذهنم به سمت موضوع خوارج هدایت شد. هرچند، واقعاً نمیدانستم ورود به این بخش چقدر میتواند سخت و پیچیده باشد. در نهایت، چهار سال از وقتم را صرف این پروژه کردم؛ عمدتاً برای تحقیق و پژوهش. چون علاوه بر تاریخ، باید به جریانهای فکری هم میپرداختیم؛ -مثلاً بررسی دقیق خوارج یا مطالعه جزئیات تاریخی مرتبط با کوفه- در واقع، تلاش من این بود که بتوانم از دل این پژوهشها، فضای کوفه را در رمان بازسازی کنم. سعی کردم شهر را زنده کنم؛ بازارها، تنوعشان، غذاهایی که مردم استفاده میکردند... همه این جزئیات را وارد کار کردم تا مخاطب بتواند با فضا ارتباط بگیرد و خودش را در دل آن دوران احساس کند.»
وی در ادامه نشست افزود:
«از آنجا که حضرت علی علیهالسلام سه جنگ بزرگ را پشت سر گذاشتهاند، واقعاً بازتاب دادن صحنههای این جنگها در قالبی که هم دقیق باشد و هم برای مخاطب جذاب، به نظرم یکی از سختترین بخشهای کار بود. واقعاً در این بخش درمانده بودم. بعضی وقتها حتی از انتخاب این موضوع پشیمان میشدم—بهخصوص وقتی میرسیدم به بازسازی صحنههای جنگ. مثلاً تصور کنید قرار است صحنهای از جنگ جمل را بنویسید؛ همهچیز مبتنی بر نبرد با شمشیر است. شما باید این صحنه را طوری روایت کنید که هم وفادار به تاریخ باشد و هم از نظر ادبی کشش داشته باشد. در عین حال، وقتی نوبت به جنگ صفین میرسد، نباید از همان توصیفهایی که در جمل استفاده کردهاید دوباره بهره ببرید. یعنی باید برای هر جنگ زبان و قالب بیانی متفاوتی طراحی کنید تا تکرار و یکنواختی پیش نیاید. یک نکته دیگر اینکه حدود یکونیم تا دو سال فقط صرف مطالعه تاریخ کردم. اما بعد از این دوره، با چالشی جدی مواجه شدم: آیا میتوانم از شخصیتهای تخیلی در داستان استفاده کنم؟ یعنی داستان رمان باشد، اما شخصیتهایی غیرواقعی در آن حضور داشته باشند. از یک طرف، وقتی میدیدم چه رنجها و مصیبتهایی بر امام وارد شده، واقعاً دلم نمیآمد که شخصیتهای واقعی آن دوره را نادیده بگیرم و کنار بگذارم. اما از طرف دیگر، وقتی شما شخصیتهای حقیقی را وارد رمان میکنید، ناخواسته اثر به سمت «زندگینامه داستانی» میل پیدا میکند. برای همین، خیلی روی این بخش زمان گذاشتم. تمام تلاشم این بود که ساختار اثر همچنان یک رمان بماند. یعنی با اینکه تقریباً تمام شخصیتها حقیقی هستند، ولی روایت و فضاسازیها طوری طراحی شدهاند که مخاطب احساس نکند در حال خواندن یک زندگینامه داستانی است.»
دکتر سعید طاوسی پیرامون کیفیت این اثر معتقد است:
«در خصوص نوع غذاها، فضای منزلی که ترسیم میگردد، نوع غذاهایی که جلوی افراد گذاشته میشود، در خصوص همه جزئیات ساعتها مباحثه صورتگرفته است. در خصوص شخصیتها باید گفت که درست است شخصیتهای اطراف حضرت علی (ع) بعضاً معروف هستند، اما ما در این اثر شاهدیم که دست بر روی شخصیتهایی گذاشته شده که بعضاً عموم مردم اسم آنها نشنیدهاند. افرادی نظیر ابوتاده انصاری. شخصیتهایی هم که معروف هستند، از یک طرف کار را سهل و ممتنع میکنند. چراکه مخاطب از آنها ذهنیت دارد. الان اگر کسی این کتاب را بخواند، شخصیتها را میپذیرد و باور میکند. کسی نمیگوید این شخص مالکاشتر یا اشعث نیست. در مورد سریال امام علی علیهالسلام، وقتی گریمها انجام شده بود، استاد عبدالله اسکندری انجام داده بود. عکس گرفته بودند، بعد یک استاد تاریخ اسلام را دعوت کرده بودند و به او عکس را نشان داده و پرسیده بودند این افراد چه کسانی هستند. بدون آنکه به او بگویند این گریم متعلق به کیست همه را بهدرستی تشخیص داده بود. یعنی آنقدر گریمها متناسب با شخصیت تاریخی بود. در این کتاب نیز چنین تلاشی صورتگرفته است.»
کتابی که باید خواند!
کتاب «پیشانیهای پینهبسته»، به نویسندگی کامران پارسینژاد، رمانی تاریخی و دینی، منطبق بر حسبحال شورش و رویارویی گروهی از یاران امام علی (ع) است که به «خوارج»، معروف شدهاند.
روایت کتاب، زمانی آغاز میشود که عایشه در بستر مرگ است و ماجرای جنگ جمل را، به یاد میآورد. اتفاقات مهم این نبرد و پس از آن که با نافرمانی گروهی از یاران امام علی (ع)، (خوارج)، همراه بود، در این رمان ۵ فصلی مستند، معتبر و داستانگونه روایت شده است. «امسلمه»، «محمد بن ابیبکر»، «اشعث بن قیس»، «مالکاشتر نخعی»، «حرقوص بن زهیر»، «ابوقتاده انصاری» و «امام علی (ع)»، شخصیتهای اصلی داستان هستند. روند شکلگیری حوادث بهگونهای است که خروج و دسیسههای این گروه طغیانگر در سه جنگ جمل، صفین و نهروان، به تصویر، درآمده است.
کتاب «پیشانیهای پینهبسته» در ۲۸۸ صفحه، قطع رقعی توسط انتشارات به نشر منتشر شده است و باقیمت ۲۸۰ هزار تومان در فروشگاههای کتاب انتشارات به نشر در دسترس علاقهمندان قرار دارد.
/انتهای پیام/
