گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ سلمان نصیری: پس از بهره برداری های سیاسی و امنیتی صورت گرفته در برهه های خاص سالهای گذشته چه در فیس بوک، چه توئیتر و چه تلگرام که حاصل بهره برداری از فضای بیگ دیتای موجود در بستر شبکه های اجتماعی خارجی بوده همراه با ناهنجاری های منتشر شده در این شبکه های اجتماعی، بسیاری از متولیان رسانه ای، امنیتی و فرهنگی بر این فکر افتادند که بستری امن برای حضور مردم در شبکه های اجتماعی ایجاد نمایند.
ارائه شبکه های اجتماعی و یا پلتفرم های ایرانی ایده ای بوده که به تبع موفقیت آمیز بودن همین مدل در برخی از کشورها در ایران راه اندازی شد. مشکلات فنی و مهندسی و همچنین عدم ذائقه سنجی و ذائقه سازی برای مخاطبان یکی از دلایل شکست پلتفرم هایی همچون سروش با هزینه های گزاف بود. سروش زمانی خودنمایی کرد که تلگرام از دسترس خارج شده بود وتقریبا مردم الترناتیوی نداشتند ولی با این حال به دلیل عدم شناخت صحیح از مخاطب و معضلات فنی پروژه سروش در نطفه با شکست مواجه گردید.
بعد از آن سالها برخی از پلتفرم ها همچون ایتا اقدام به خودنمایی کردند که مخاطبان آنها یا در اقشار خاصی از جامعه بوده و یا از نظرکمی مخاطب آنچنانی نداشتند. در این میان به سبب برگزاری برنامه عصرجدید و همچنین تبلیغات تلویزیونی؛ روبیکا توانست به عنوان پرمخاطب ترین پلتفرم ایرانی خود نمایی کند و مخاطبینش نیز از همه نوع قشری در آن فعالیت دارند. اقشار خاکستری و حتی نوجوانان نسبت به این پلتفرم واکنش مثبتی نشان داده و فعالیت دارند. شاید دلیل این حجم از محبوبیت روبیکا در برابر سایر پلتفرم ها؛ کاربردهای گوناگون موجود در آن باشد. هرکسی می تواند در بستر روبیکا فیلم ببیند که رقیب فیلیمو و نماواست؛ می تواند در کانال های تخصصی حضور داشته باشد که معادل تلگرام طراحی شده و در از طرف دیگر از اکسپلوره موجود در روبینو بهره ببرد که معادل اینستاگرام طراحی شده است.
پس از حضور بخشی از جامعه در روبیکا؛ انواع و اقسام انتقادات برای حذف وی و بهره مندی از همان پلتفرم های خارجی به دلیل عدم ارائه ارزش افزوده و یا محتوای مناسب در صدر اخبار قرار گرفت. برخی از انتقادات دلسوزانه و برای استفاده صحیح از این پلتفرم بوده وبرخی دیگر توسط افرادی مطرح می شد که نمی خواستند هیچ یکی از پلتفرم های ایرانی در کشور پا بگیرد و به تعبیر مقام معظم رهبری خواستار همان ولنگاری فضای مجازی بودند. اما در این جا می خواهیم نگاهی منصفانه به پلتفرم های ایرانی بیندازیم تا با ذکر معایب، راه حل های مناسب را نیز بیان کنیم. این نکته مهمی است که در هیاهوی پر رنگ و لعاب شبکه های اجتماعی خارجی به ویژه اینستاگرام که بازارش در ایران بسیار داغ شده؛ روبیکا توانسته در بازه زمانی اندکی جای خود را بین بخشی از جامعه باز کند و اعتماد نسبی را در میان آنها فراهم سازد.
معضلات و راه حل های پیشنهادی در روبیکا
- سیاست گذاری محتوایی: همانطور که بارها توسط منتقدین مطرح گردیده؛ محتوای موجود در روبیکا لزوما نماینده محتوای یک جامعه دینی نبوده و ناهنجاری های سایر شبکه های اجتماعی خارجی را نیز داشته است. در هر پلتفرمی حتی اینستاگرام و فیس بوک؛ محدودیت های محتوایی وجود داشته و بر اساس سیاست گذاری صورت گرفته توسط مدیران بالادستی آن, محتوایی مغایر با سیاست های تبیین شده حذف می گردد. به عنوان مثال شما اگر در فیس بوک، کلماتی همچون انتقام سخت و یا الفاظ رکیک خطاب به کاربران به هر زبانی به کار ببرید؛ نوشته شما پاک شده وبعد از تکرار این موضوع؛ اکانت شما نیز برای مدتی مسدود می گردد. حال برای پلتفرم های داخلی نیز باید چنین مساله ای مورد توجه قرار گیرد و یک نوع سیاست گذاری محتوایی در همه امور اعم از سیاسی، امنیتی، فرهنگی، اجتماعی و... در نظر گرفته شود تا یک نوع عرف سازی در مقوله زیست مجازی شکل گیرد. در زیست مجازی فعالیت های کاربران براساس عرف ایجاد شده در همان کانسپت تعبیه می شود بنابراین، اگر با سیاست گذاری مناسب محتوایی؛ عرف سازی شکل گیرد؛ مخاطبان و کاربران نیز لاجرم از این نوع عرف، تبعیت می کنند.
- نظارت تشویقی به جای تنبیهی: اگرچه بارها و بارها برخی از منتقدین به پیام رسان ها و پلتفرم های داخلی از مساله نظارت و حذف محتوای غیراخلاقی و یا ارائه سیستم مدون حذف محتوا در این پیام رسان ها سخن به زبان آورده اند ولی یکی از شیوه های اثرگذار در فضای مجازی؛ ارائه مشوق های محتوایی به جای حذف محتواست. اگر گروه های مردمی و یا خرده تولیدکنندگان محتوا به ازای تولید محتوای مناسب عرفی، دینی، فرهنگی وملی در روبیکا براساس میزان بازدید، مشوق های مالی دریافت کنند طبیعتا در راستای حرکت در این مسیر گام برمی دارند. این خرده تولید کنندگان که حتی می تواند مردم عامی نیز باشند حتما به این نکته توجه می کنند که تولیداتشان از نظر فرمی جذابیت داشته از نظر محتوایی قابلیت داشته و در نهایت مخاطب پسند گردد تا به خوبی در روبیکا یا سایر پلتفرم ها بازنشر شوند و مخاطبان بیشتری را با خود همراه سازند. در این مدل هرچه میزان بازدید از مطالب تولیدی بیشتر باشد طبیعتا مشوق درنظر گرفته شده نیز بیشتر خواهد بود. وقتی فضای پلتفرم را از محتوای غنی با مشارکت خود خرده گروه های مردمی آکنده کنیم طبیعتا به خودی خود محتوای غیراخلاقی به از فضای وایرال گونه حذف شده و دیگر نیازی به سانسور و یا حذف سیستماتیک توسط پلتفرم های ایرانی نیست.
- توجه به حضور کودکان: مشکلی که ما همواره در تولیدات فرهنگی با آن مواجه بودیم این است که هیچ گاه برای نمایش های خود رده بندی سنی در نظر نگرفته ایم ویک فیلم خشن و یا ترسناک به راحتی در دسترس کودک تا بزرگسال قرار می گیرد. ارائه خدمات ویژه به کودکان در قالب فیلم؛ سریال؛ انیمیشن و حتی بازی می تواند بخشی از دغدغه خانواده ها برای حضور کودک خود را فراهم آورد و همچنین اقبال افراد زیر16 سال به حضور در پلتفرم های ایرانی با این طبقه بندی تخصصی بیشتر خواهد شد.
- تقویت نظام ارجاع محتوای غیراخلاقی: قابل ریپورت در پلتفرم ها و پیام رسان های ایران از زمان ایجاد کلوب تا به امروز وجود داشته ولی این نظام ارجاع به دلیل کندی واکنش های سیستمی از اثرگذاری مناسبی برخوردار نبوده است. هوش مصنوعی به کار گرفته شده در فیس بوک که در چند ماه اخیر فعال شده نسبت به کلمات غیراخلاقی به هرزبانی حساس بوده و پس از چندبار تذکر فرد را از هرگونه فعالیت برای بازه ای محروم می سازد. بهره مندی از هوش مصنوعی در نظام ارجاعات خود می تواند پالایشی را در حوزه انتشار مطالب غیراخلاقی ویا حتی بیان الفاظ فراهم سازد.
- ایجاد ساختار محتوایی در امر سیاست گذاری رسانه ای: با توجه به حضور افراد فنی در راس مدیریت روبیکا و نیاز این افراد به کمک های محتوایی پیشنهاد می شود تا یک شورای سیاست گذاری متشکل از افراد خبره در عرصه رسانه تشکیل شود تا حدود و ثغور محتوایی مدنظر در یک پلتفرم ایرانی در آن مشخص گردد و پس از آن براساس مدل پیشنهادی توسط این شورا اقدامات لازم صورت پذیرد.
علیرغم همه موارد گفته شده؛ آنچه بیش از پیش اهمیت داشته این است که هر پدیده نوظهوری در برهه ابتدایی با واکنش های منفی و انتقادات روبرو بوده و این مساله طبیعی است ولی می توان با ارائه راه حل های مفید در راستای بهبود گام به گام آن حرکت کرد تا شاید شعارهای متعدد بیان شده پیرامون فضای مجازی امن در ایران زودتر محقق گرد.
*سلمان نصیری(مدیر مرکز راوی فیلم بصیر)
/انتهای پیام/
