گروه راهبرد «سدید»؛ رحمت مهدوی: با گسترش روزافزون فناوری‌های دیجیتال و تحت پوشش قرار دادن جنبه‌های مختلف زندگی بشر، بسیاری از عنوان انقلاب دیجیتال استفاده می‌کنند. انقلابی متفاوت از انقلاب‌های بخار و برق که به‌سرعت گسترش یافت و مقیاس جهانی به خود گرفت.
گستردگی و جامعیت داشتن، نایستا و پویا بودن، نیازمند بودن دولت‌ها برای عملکرد بهتر، افزایش کارایی نهادها و سازمان‌های بین المللی، پدید آمدن ارزهای دیجیتالی و به چالش کشاندن پولهای ملی و فراملی، درهم‌تنیده شدن با سیستم اداری دولتی و غیردولتی و... ازجمله مهم‌ترین عواملی است که لزوم شناخت آثار مربوط به حکمرانی عصر دیجیتال را ضروری می‌کند، ضمن اینکه جایگاه و اهمیت مبحث حاضر به‌گونه‌ای است که برخی حتی از عنوان حکمرانی دیجیتالی استفاده می‌کنند که این امر می‌تواند سبب چالش‌هایی برای حاکمیت ملی دولت‌ها شود.
ازجمله آثار مربوط که به بحث حکمرانی سایبری البته با تأکید بر نظام سیاسی ایران منتشرشده است، کتاب «بایسته‌های راهبرد ایران در حکمرانی دیجیتال و حکمرانی سایبری» انتشارات کتاب راهبرد مرکز بررسی‌های استراتژیک است که در سال ۱۳۹۹ چاپ‌شده که ماحصل تلاش‌های بهزاد احمدی و سیما رفسنجانی نژاد است. این کتاب در ۱۰۳ صفحه در قالب شش بخش تدوین‌شده است.
این کتاب مستخرج شش نشست با محوریت موضوع «حکمرانی سایبری و راهبرد جمهوری اسلامی ایران» است که در مرکز بررسی استراتژیک ریاست جمهوری صورت گرفته است. در بخش اول تحت «حکمرانی سایبری و راهبرد جمهوری اسلامی ایران» مهم‌ترین وقایع دهه آینده کشور در حوزه تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی، چالش‌های حوزه حکمرانی سایبری و راهکارهای قابل‌ارائه برای ایجاد ساختارهای بهینه مرتبط با حکمرانی سایبری موردبحث قرارگرفته است.
در بخش دوم با تأکید بر اثرگذاری بازیگران غیردولتی و فراملی سعی شده است راهکارهای کنشگری فعال دولت ارائه شود. در این بخش تحت عنوان «حکمرانی جهانی فضای مجازی: توصیه‌هایی برای کنشگری فعال» تأکید شده است که اعمال اراده در فضای مجازی با الگوی حکمرانی و مفهوم دولت مدرن متفاوت است و باید حضور پررنگ بازیگران غیردولتی را جدی گرفت و خط‌مشی بسیار فعالانه‌ای در فضای مجازی داشت.
بخش سوم به سطح حکمرانی دولت‌ها در فضای مجازی اختصاص دارد. در این بخش تحت عنوان «فضای مجازی به‌مثابه عرصه حکمرانی: ابزارها و الزامات» به این سؤال پرداخته می‌شود که حکمرانی و مداخله دولت چگونه و تا چه اندازه باید باشد؟ این تصور که دولت‌ها نقشی در حکمرانی فضای مجازی ندارند یا نباید داشته باشند رد شده و ادعاشده حکمرانی سایبری در حال حاضر یک امر پذیرفته در جهان است.
در بخش چهارم تحت عنوان «حکمرانی فناوری و فضای مجازی» موضوعاتی همچون تبیین حکمرانی و ابعاد آن در فضای مجازی، و معرفی و بررسی رویکردهای توسعه حکمرانی فضای مجازی، ارائه الزاماتی جهت حفظ و تقویت حکمرانی فضای مجازی در تعامل با توسعه فناوری موردبررسی قرارگرفته است.
در بخش پنجم نیز دفاع از حق حاکمیت ملی جمهوری اسلامی در عرصه دیجیتال و اینترنت تحت عنوان «بایسته‌های راهبرد ایران در حکمرانی سایبری» موردبررسی قرارگرفته است و تأکید شده است که امروزه دیگر بحث بر سر خوب یا بد بودن استقلال سایبری نیست، بلکه موضوع اصلی میزان و اندازه این استقلال و مکانیسم نظارت بر آن است.
در بخش ششم «بایسته‌ها و الزامات دولت الکترونیک در ایران موردتوجه قرارگرفته است و مراحل توسعه دولت الکترونیک به «حضور»، «تعامل»، «تراکنش»، «مشارکت» و «مشارکت فعال» تقسیم‌شده است. نویسندگان معتقدند مرحله حضور و تعامل در کشور ما اتفاق افتاده است ولی از مرحله تراکنش به بعد با مشکل مواجهیم و نیازمند تغییر پارادایم اداری و تفکر نهادی و تحول ساختاری هستیم.
دولت‌ها زمانی قادر خواهند بود در عصر حاکمیت دیجیتالی موفق باشد که شناخت لازم و کافی از ابزارهای آن داشته باشند. در این راستا می‌توان از کتاب «ابزارهای دولت در عصر دیجیتال» به قلم کریستوفر هود و هلن مارگارتس که در سال ۲۰۰۷ از سوی انتشارات پالگریو منتشر و روانه بازار شده، بهره جست. کتاب مذکور بیشتر می‌تواند توسط دولت‌مردان و برنامه‌ریزی‌های کلان موردتوجه قرار گیرد که چراکه ناظر به همه فعالیت‌های دولت بوده و مروری جامع در خصوص وظایف و کارکردهای دولت ارائه می‌دهد و دنبال پاسخ به این سؤال بوده است که استفاده از فناوری‌های دیجیتالی در دولت تا چه اندازه ابزارهای اصلی دولت‌ها را تغییر داده است. در این کتاب، مباحث فنی دولت الکترونیک و فناوری اطلاعات موردبحث قرار نمی‌گیرد، بلکه نگاه سیاست‌گذارانه به بحث فناوری اطلاعات و تأثیرگذاری آن بر ابزارهای دولت موردتوجه است.
نویسندگان این اثر معتقدند این کتاب نگاه علمی و کلینیکی (ناظر به حل مسئله و مشکل) و غیر متعصبانه سیاسی دارد. فناوری‌های دیجیتال در عصر حاضر به‌گونه‌ای اساسی تغییر شکل داده‌اند و همه روابط انسانی را دستخوش تغییر کرده‌اند و توجهی به اصول قانون و دولت ندارند. رویکرد اصلی که در این کتاب برای تحلیل عصر دیجیتال استفاده می‌شود، استفاده از مؤلفه‌های اصلی نظریه کنترل در سایبرنتیک است. بامطالعه این کتاب می‌توانیم به‌طور دقیق‌تر متوجه شویم که ابزارهای دولت در عصر دیجیتال چه تفاوتی با عصر قبلی داشته است. دولت به‌عنوان جعبه‌ابزار، نوع شناسی ابزارهای دولت، طرح NATO منابع اصلی دولت، ابزارهای نزدیکی به گره، ابزارهای مبتنی بر اقتدار، ابزارهای مبتنی بر خزانه، سازمان به‌مثابه ابزار، مقایسه ابزارهای دولت، ابزارهای دولت در عصر اطلاعات ازجمله مهم‌ترین مباحث این کتاب است.[1]
شناخت ابزارها می‌تواند کم به سزایی در ایجاد حکمرانی خوب داشته باشد. اینکه دولت ابزاری برای ایجاد رفاه است مورد تأکید بسیاری از اندیشمندان و نظریه‌پردازان است و نسبت به آن بحث‌های عمده‌ای صورت گرفته است. با پذیرش حاکمیت دیجیتالی یکی از مهم‌ترین بحث‌های صورت گرفته این است که چگونه می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های عصر دیجیتال و ایجاد دولت الکترونیک می‌توان به حکمرانی خوب و ایده آل نزدیک شد. با توجه به اهمیت موضوع کتاب «دولت الکترونیک و حکمرانی خوب سازمانی» اثر بهزاد پارسا جلودارلو که توسط انتشارات گیوا در سال ۱۳۹۵ و در ۱۰۸ صفحه منتشرشده است سعی کرده به راه‌های ایجاد حکمرانی خوب بپردازد. پرسش اصلی کتاب این است که با محقق شدن حکمرانی مطلوب با تکیه‌بر دولت الکترونیک چه میزان از عملکرد کارکنان سازمانی بهبود خواهد یافت.
درواقع هدف اصلی کتاب بررسی رابطه دولت دیجیتال با افزایش بهره‌وری کارکنان است. تأکید اصلی این کتاب بر سیستم اداری ایران است و معتقد است با توجه به اینکه دولت الکترونیک در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، علمی، سیاسی و... در حال گسترش است این رویکرد، با حذف و یا کاهش بسیاری از ضرورت‌هایی که در دولت غیر دیجیتال اجتناب‌ناپذیر است، می‌تواند گامی مثبت در جهت تحقق اصلاح الگوی مصرف نیز بردارد. نویسنده بر حکمرانی خوب تأکید ویژه دارد و اساساً محقق شدن آن را با استفاده از روشهای جدید ممکن می‌داند.
جهان امروز با چالش‌هایی مواجه است که ناشی از دگرگونی حاصل از پیشرفت علم و صنعت و طرح نیازهای جدید سازمانی و اجتماعی است. یکی از مهم‌ترین آن، چالش‌های فراروی بخش عمومی در تولید کالاها و خدمات عمومی است. «یکی از مباحث بسیار مهم و درعین‌حال جدید که از دهه ۵۳۸۰ میلادی به بعد در ادبیات توسعه مطرح‌شده، موضوع حکمرانی خوب است. این مسئله به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه در راستای استقرار و نهادینه‌سازی جامعه مدنی از کمیسیون مستقل حکمرانی خوب «جایگاه ویژه‌ای برخوردار شده است. حکمرانی خوب ازنظر دارای شاخص‌های نتیجه گرایی، اثربخشی نقش‌ها و وظایف، ارتقای ارزش‌ها و... است» خدمات دولتی شفافیت، ظرفیت‌سازی و پاسخگویی است که حرکت در جهت برآوردن این شاخص‌ها با ساختارها و روشهای سازمانی معمول امکان‌پذیر نخواهد بود. بنابراین، ناگزیر باید به استفاده از روشهای جدید روی آورد.» حکمرانی دیجیتالی رویدادی محقق شده است که سبب ایجاد حکمرانی خوب شده است، ایجاد این نوع حکمرانی با استفاده از فناوری‌های جدید بوده است. بنابراین شناخت فناوری‌های جدید و اثرات آن در بهبود عملکرد و خدمات از جمله مباحث مهم و تأثیرگذار در ایجاد حکمرانی دیجیتال است. «حکمرانی دیجیتال: پیشتازی و پیشرفت در جهان فناوری‌های در حال تغییر» ازجمله کتاب‌هایی است که به این موضوع پرداخته است. این کتاب توسط جرمی سوینفن گرین و استفن دنیلز تدوین و توسط موسسه انتشاراتی روتلج منتشرشده است.
در این کتاب تلاش شده است به شکل ساده و روان مدیران شرکت‌های تجاری و سازمان‌ها در مورد تأثیرات فناوری دیجیتال بر کسب‌وکارشان آشنا شوند. همچنین در این کتاب سعی شده فرصت‌ها و تهدیدات فناوری‌های دیجیتال موردبررسی قرار گیرد و روشهای استفاده بهتر و زیربنایی‌تر از فناوری‌های دیجیتال را در اختیار مدیران شرکت‌ها و سازمان‌ها قرار دهد. مفهوم حکمرانی دیجیتال، راهبرد حکمرانی دیجیتال، مدیریت تغییرات سریع در جهان دیجیتال، منابع انسانی در عصر دیجیتال، اطلاعات و امنیت سایبری، حریم شخصی دیجیتال، فناوری‌های دیجیتال در حال ظهور و... سرفصل‌های اصلی این کتاب را شکل دادند.[2] مطالعه کتب مذکور و شناخت حکمرانی دیجیتال، ابزارهای ایجاد این نوع حکمرانی، بررسی نقش فناوری‌های جدید به‌عنوان ابزار و.. پیش‌زمینه شناخت، مطالعه، پژوهش و... برای تحقیقات مصداقی است.
همچنین کتاب «مدیریت ایران، کشورداری الکترونیک» از کتاب‌های است که به‌صورت مصداقی به بحث پرداخته است. این کتاب از جلدهای کتاب «مدیریت ایران» است که به موضوع کشورداری الکترونیک می‌پردازد. این کتاب باهمت جمعی از نویسندگان و ویراستاری علی اصغر پورعزت از سوی انتشارات علمی و فرهنگی در سال ۱۳۹۳ و در ۳۸۸ صفحه منتشرشده است. این کتاب با نگرش تاریخی ایران را پایه‌گذار دولت الکترونیکی می‌داند. نویسندگان این اثر معتقد هستند ایران با منزلت پایه‌گذار نخستین امپراتوری و سیستم ارتباطی چاپار، پیشرو تسریع ارتباطات و توسعه شبکه ارتباطی در عهد باستان بوده است؛ و اکنون، در امتداد آن سنت دیرین، درصدد باز پردازی توان ملی برای استخدام فناوری اطلاعات در امر اداره کشور است تا اداره‌ای پرتوان، سریع، دقیق و خدمتگزار را به نسل‌های آینده خود معرفی کند؛ ازاین‌رو، به باز پردازی هویت، حقوق، اقتصاد، اخلاق و فناوری اداری خود همت می‌گمارد تا دانش سازمان و اداره را در خدمت نیل به آینده‌ای روشن قرار دهد.
فصول اول و دوم کتاب به مباحث مقدماتی مربوط به ماهیت حکومت الکترونیک و نحوه استقرار آن، در قالب بخش مبانی و مقدمات اختصاص‌یافته‌اند. فصل‌های سوم تا ششم به ابعاد و ویژگی‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مطلوب برای توسعه حکومت الکترونیک و زیر ساخته‌های راهبردی توسعه پارک‌های مجازی، استعاره‌های حکومت الکترونیک و تحلیل ادبیات مهم اختصاص‌یافته است. در فصول بعدی نیز به مدیریت منابع انسانی الکترونیک، آینده انگاره الکترونیکی حکومت، تاریخ حکومت الکترونیک در ایران و... پرداخته‌شده است. نویسنده حکومت الکترونیک را محصول تمدن انسانی می‌داند، واقعیتی اجتماعی که به شکل پویا و منعطف توسعه می‌یابد. با نگاهی پدیدارشناسانه، حکومت الکترونیک را محصول همه انتقادات و تحولاتی می‌داند که در ساحت بوروکراسی رخ داده است. تحولاتی که سازمان‌های ساده را به بوروکراسی‌ها و آنها را به گونه‌های متعدد و متنوع بوروکراسی ماشینی، حرفه‌ای مبدل نمودند.
[1] محمد عبدالحسين زاده، ابزارهاي دولت در عصر ديجيتال، فصلنامه علمي - پژوهشي سياستگذاري عمومي، دوره ٦ ، شماره ١ ، بهار ١٣٩٩ ، صفحات ٣٨٧-٣٦٩
[2] مرکز ملی فضای مجازی، http://csri.majazi.ir/news/86933
/انتهای پیام/
