گروه فرهنگ و هنر «سدید» مهسا مولائی پناه؛ این‌بار بنا داریم از فیلم ایرانی «نرگس مست» (۱۳۹۵)، اولین فیلم بلند جلال‌الدین دُرّی صحبت کنیم. فیلمی که با دغدغه‌ای فرهنگی به سراغ سوژه پر مخاطب موسیقی و بزرگان موسیقی ایران زمین رفته است.
با مرور نقد‌ها و اخباری که درباره نرگس مست کار شده، می‌توان آن‌ها را به چند دسته تقسیم کرد، دسته‌ای تنها اخبار دریافت جایزه این فیلم را منتشر کرده‌اند، دسته دیگر نقد‌هایی بعضا خام و سطحی هستند که به صورت یک‌طرفه با رویکردی تمجیدی و یا رویکردی انتقادی به آن پرداخته‌اند.
دسته سوم نقدهای حرفه‌ای و منصفانه هستند که البته تعداد کمتری هم دارند. این مدل نقد‌ها با تحلیل نقاط قوت یک فیلم خوب و ارزشی، سعی در تقویت تولید این دسته آثار و ایجاد الگویی مناسب برای سینما دارند. همچنین نقاط ضعف فیلم را به صورتی سازنده مورد بررسی قرار می‌دهند و به صورت محترمانه پیشنهاد‌های مناسبی را مطرح می‌کنند.
در این نوشتار سعی شده تا با بیان چند نکته از دسته سوم نقد‌ها درباره این فیلم، به مسئله مهمی پرداخته شود که متاسفانه در دسته سوم نقد‌ها هم مطلبی درباره آن بیان نشده است. اینکه دلیل استقبال داوران دو جشنواره هندی از این فیلم چه می‌تواند باشد؟ آیا این فیلم از منظر تکنیکی و فنی حرفی برای گفتن داشته یا محتوا و مضمون آن مورد توجه قرار گرفته؟
در جشنواره ایندین فست آمریکا (آبان ۱۳۹۸)، جایزه بهترین فیلم تکنیکی و هنری از منظر داوران به «نرگس مست» تعلق گرفت. در اختتامیه چهارمین دوره جشنواره لیفت ایندیا فیلموتساو (دی ماه ۱۳۹۹) که در شهر لوناولای هندوستان برگزار شد نیز «نرگس مست» توانست دو جایزه مهم را از آن خود کند. یکی جایزه بهترین موسیقی فیلم بلند با آهنگسازی مجید درخشانی و دیگری جایزه ویژه هیأت داوران که به کارگردان فیلم یعنی جلال الدین دری اهدا شد. فیلم نرگس مست از جمله فیلم‌هایی است که سه سال در صف اکران مانده بود. این فیلم در سال ۱۳۹۵ساخته شد، اما اواخر سال ۱۳۹۸روی پرده رفت. کمتر از یک هفته، نمایش عمومی فیلم با شیوع کرونا متوقف شد و بالاخره تیر ماه ۱۳۹۹ به اکران آنلاین پیوسته و بر بستر شبکه‌های VOD به اکران آنلاین درآمد.
دیر اکران شدن این فیلم نسبت به سال ساختش باعث شده بود کارگردان شاکی شده و در مصاحبه‌ای به کنایه بگوید: «اگر به جای اساتید هنر و فرهنگ درباره ۴ کله پوک فیلم ساخته بودم، فیلمم به سرعت اکران می‌شد».
البته اشاره جلال‌الدین دُرّی به راحت و سریع مجوز گرفتن فیلم‌های بدون محتوای کمدی در سینمای ایران است. جالب است که این دست فیلم‌ها در کسب مجوز‌ها و اکران عمومی، مورد بیشترین حمایت از جانب مدیران فرهنگی قرار می‌گیرند در حالی که توجه خاصی به تولید و حمایت از آثار فرهنگی پر محتوا و شاخص صورت نمی‌گیرد.
«نرگس مست» مضمونی اجتماعی دارد و داستان زندگی یک سازنده قدیمی تار است که در خانه‌اش با گروه جوانی که تمرین موسیقی می‌کنند مراوده دارد. او در فضای ذهنی خودش چهره‌های تأثیر گذار موسیقی ایران را گاه به جای آن‌ها تصور می‌کند و ما ترانه‌های ماندگار فارسی را از آن اساتید می‌شنویم.
درباره فیلم
فیلم «نرگس مست» پیرامون چهار شخصیت برجسته حوزه موسیقی اصیل کشور همچون «علی اکبر شیدا» (از پایه گذاران تصنیف) با بازی سیامک صفری، «عارف قزوینی» (شاعر) با بازی مهدی پاکدل، «محمد فرخی یزدی» (شاعر آزاد اندیش) با بازی هومن برق نورد و بانو قمرالملوک وزیری (اولین خواننده زن ایران) با بازی نگار عابدی است. لازم به ذکر است که در این فیلم میترا حجار در نقش «افتخارالسلطنه» (دختر ناصرالدین‌شاه و دلداده عارف قزوینی که سرنوشت آن‌ها به وصال منتهی نشد) و سعید پورصمیمی در نقش «موسیو خاچیک» نیز به ایفای نقش می‌پردازند. «نرگس مست» مضمونی اجتماعی دارد و داستان زندگی یک سازنده قدیمی تار است که در خانه‌اش با گروه جوانی که تمرین موسیقی می‌کنند مراوده دارد. او در فضای ذهنی خودش چهره‌های تأثیر گذار موسیقی ایران را گاه به جای آن‌ها تصور می‌کند و ما ترانه‌های ماندگار فارسی را از آن اساتید می‌شنویم.
نقد و بررسی فیلم «نرگس مست»
نقاط ضعف
یکی از ایرادات فیلم، کات‌های بعضا نادرست و پی در پی فیلم است که گاهاً در هنگام دیالوگ‌گویی بازیگران اتفاق می‌افتد و به تدوین فیلم باز می‌گردد که موجب سردرگمی مخاطب در حین تماشای فیلم می‌شود. خانم مفخم، تدوین‌گر فیلم در پاسخ به این انتقاد می‌گوید: «در مورد تدوین این پروژه، بایستی بگویم که چیزی به آن نیفزوده‌ام؛ کمااینکه در فیلم‌های دیگری که کار کرده‌ام نیز چیزی در میز تدوین، به فیلم اضافه نکرده‌ام.» به نظرم تدوین‌گر، کارش کامل کردن یا افزایش چیزی به فیلم نیست؛ بلکه کار او مکاشفه و کشف ایده‌های مستتر کارگردان در دل راش‌هاست.
انتقاد دیگر از فیلم، طراحی صحنه آن است. طبیعتاً ساخت فیلم‌های تاریخی معیار‌های طراحی صحنه و لباس خاص خود را دارد و فقط با پوشیدن چنددست لباس قدیمی نمی‌توان حال و هوای زمان قدیم را ایجاد کرد. ایراد دیگری که به فیلمنامه «نرگس مست» گرفته شده، استفاده از دایره لغاتی در دیالوگ هاست که در آن دوره‌های زمانی رایج نبودند و قدمت آن‌ها طبیعتاً به دو دهه اخیر باز می‌گردد. فیلمنامه خرده داستان‌ها و شخصیت‌هایی فرعی در خود دارد که کمی مخاطب را از موضوع اصلی دور می‌کند که اگر در فیلمنامه حذف می‌شدند بهتر بود، برای مثال حضور طلبه (امیرحسین مدرس) در کنار برادرش (مهدی پاکدل) که استفاده درستی از آن نشده است.
فیلم همچنین درباره ارائه سرگذشت شخصیت‌های اصلی کم‌فروشی می‌کند. این کم‌فروشی ضعف اصلی فیلمنامه به‌حساب می‌آید؛ زیرا مخاطب نه‌تنها اطلاعات کاملی از شخصیت «موسیو خاچیک» ندارد بلکه از هویت دیگر شخصیت‌های زمان حال قصه «نرگس مست» نیز چیزی دستگیرش نمی‌شود و تنها به شباهت‌های اسمی، چهره و سرنوشت مشابه آن‌ها با ۴ چهره مشروطه و معاصر اکتفا می‌کند. به هر حال مشاهده می‌شود که عمده انتقادات وارد بر فیلم، به نکات فنی و تکنیکی باز می‌گردد.
نقاط قوت
عشق، اصلی‌ترین محور فیلم «نرگس مست» است. همانطور که نام فیلم هم از شعری «کیه کیه...» منتسب به ناصرالدین‌شاه قاجار گرفته‌شده است. البته عشقی که این فیلم درباره آن صحبت می‌کند عشق به روایت رمان‌ها، عاشقانه و دراماتیک نیست. عشق این فیلم همواره رنگ و بویی استعاری و اعتراضی دارد. عشق به وطن، عشق به موسیقی، عشق به خانه، عشق به تمدن و عشق به تاریخ شعر و ادب است که در «افتخار» متبلور می‌شود.
به گفته آقای رفیعی وردنجانی، نرگس مست یک شاعرانه متمرکز بر موسیقی و خیال است که توانسته تکنیک عروضی شعر را در تدوین و نه میزانسن، به بلوغ روایی رساند. شعر در این فیلم، همواره در ستایش از زیبایی سروده می‌شود و موسیقی به عنوان هنر نامتناهی ابیات را با خود به ورای تخیل انسان می‌برد. این ویژگی به وفور در برخورد استاد پیشکسوت با نسل جدید این جامعه هنری و چگونگی درک آن دیده می‌شود. سید جلال الدین دری، فروتنانه برخورد یک استاد پیشکسوت موسیقی را با جوانان جویای نام نشان داده و این مسئله را مطرح می‌کند که تخیل یک هنرمند روز به روز جوان‌تر و شاداب‌تر می‌شود و دقیقا رابطه عکس با جسم او دارد.
فیلم‌ساز کوشیده تا ضمن ادای دین به تفکر، شعر، موسیقی و تصنیف بزرگان دوره مشروطه با اجرای خاطر انگیز از موسیقی اعتراضی و عاشقانه، فضا‌های خالی و حفره‌های احتمالی فیلم را برای نگه‌داشتن ریتم کند فیلم پر کند و جای خالی درام و تعلیق را نیز در اثر خود بپوشاند.
عشق، اصلی‌ترین محور فیلم «نرگس مست» است. همانطور که نام فیلم هم از شعری «کیه کیه...» منتسب به ناصرالدین‌شاه قاجار گرفته‌شده است. البته عشقی که این فیلم درباره آن صحبت می‌کند عشق به روایت رمان‌ها، عاشقانه و دراماتیک نیست. عشق این فیلم همواره رنگ و بویی استعاری و اعتراضی دارد. عشق به وطن، عشق به موسیقی، عشق به خانه، عشق به تمدن و عشق به تاریخ شعر و ادب است که در «افتخار» متبلور می‌شود.
این افتخار چه افتخار السلطنه باشد و چه «پری ماه» و یا مرضیه دختر کلیمی همگی در زیر سایه این خانه معنا پیدا می‌کنند. دیالوگ پایانی شخصیت «موسیو خاچیک» که درباره نگرانی‌هایش برای افتخار می‌گوید نیز بر آینده موسیقی، ادبیات اعتراضی، عاشقانه، تصنیف سرایان و خوانندگان زن و مرد این مرزوبوم تأکید دارد.
مشاهده شد که نقاط قوت فیلم، عمدتا مربوط به محتوا می‌شود.
در نهایت اینکه...
امروزه غالب فیلم‌های سینمای ایران به اسم دغدغه پرداخت به مضامین اجتماعی، مشکلاتی، چون اعتیاد، طلاق، خیانت، بدبختی و فقر را آن هم بدون ارائه راهکاری خاص نشان می‌دهند و یا به اسم فیلم کمدی، به مضامین مبتذل، جلف‌بازی و شوخی‌های رکیک و جنسی برای خنداندن موقت مخاطب می‌پردازند. در این میان فیلم‌هایی مانند «نرگس مست»، دغدغه‌ای فرهنگی و اجتماعی داشته و پرداخت به محتوایی مناسب را محور قرار داده‌اند؛ بنابراین با توجه به نکات گفته شده در مورد نقد فیلم، پیداست آنچه توسط داوران جشنواره‌های هندی برای اهدای جایزه به «نرگس مست» مد نظر قرار گرفته، محتوا و مضمون آن است. آنان به فیلمی جایزه اهدا کردند که پرداخت محتوایی مناسب داشته و با دغدغه‌ی فرهنگی، تلاش در یادآوری ارزش‌های اصیل، اما بعضا فراموش شده به مخاطبین خود دارد.
فیلم با برش‌های داستانی و استفاده از شباهت چهره و نام شخصیت‌های روز قصه با شخصیت‌های دوران مشروطه بر این موضوع تأکید دارد که اگرچه این افراد در زمان‌های مختلف تاریخی می‌زیستند، اما دغدغه آنان در حفظ مهمترین میراث کشور (یعنی شعر و موسیقی اصیل) به یک سو می‌رود.
منابع:
“Narges Mast” awarded at Indian festival:
https://irannewsdaily.com/۲۰۲۰/۱۲/narges-mast-awarded-at-indian-festival/
Iranian film “Narges Mast” awarded at Indian festival:
https://en.irna.ir/news/۸۴۱۶۳۳۵۵/Iranian-film-Narges-Mast-awarded-at-Indian-festival
فیلم سینمایی «نرگس مست» برنده دو جایزه از جشنواره هندوستان شد:
http://www.sourehcinema.ir/?p=۱۳۸۵۹۰
نقد و بررسی فیلم «نرگس مست» / بررسی تاریخ موسیقی ایرانی به روایت فیلم:
https://www.salameno.com/news/۵۵۰۶۴۰۰۴/نقد-و-بررسی-فیلم-نرگس-مست-بررسی-تاریخ-موسیقی-ایرانی-به-روایت
سایت سلام سینما:
https://www.salamcinama.ir/critic/۷۷۴/همه-نقدهای-فیلم-نرگس-مست
مصاحبه جلاالدین دری با خبرگزاری تسنیم:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۳۹۹/۰۹/۰۹/۲۳۹۹۰۶۸/جلال-الدین-دری-سریال-را-برای-ذوق-کردن-مدیر-بالادستی-می-سازند-سینمای-ما-با-تحقیق-و-دانشگاه-قهر-است
اکران «نرگس مست» به کارگردانی جلال الدین دری:
https://namaname.com/اکران-نرگس-مست-به-کارگردانی-جلال-الد/
جایزه جشنواره ایندین فست آمریکا برای «نرگس مست»:
https://www.irna.ir/news/۸۳۵۴۶۶۹۸/جایزه-جشنواره-ایندین-فست-آمریکا-برای-نرگس-مست
در نشست نقد و بررسی فیلم "نرگس مست" چه گذشت؟
http://www.honaronline.ir/بخش-سینما-۶/۱۵۰۵۶۲-در-نشست-نقد-بررسی-فیلم-نرگس-مست-چه-گذشت
«نرگس مست»، مرثیه‌ای بر خزان موسیقی:
https://www.borna.news/بخش-فرهنگ-هنر-۶/۱۰۳۹۰۸۸-نرگس-مست-مرثیه-ای-بر-خزان-موسیقی
/انتهای پیام/
