حجت الاسلام مهدی مهریزی تشریح کرد:
در مسأله‌شناسی مطالعات دینی حجاب چند نکته مطرح است؛ ابتدا باید تعریف و تصویر دین را از زن مشخص کنیم؛ و دوم باید اشاره کرد که حجاب یک امر دینی است یا یک امر سیاسی و اجتماعی و اینکه جایگاه میزان و ارزش دینی حجاب چیست؟ نکته دیگر این که پوشش یک امر حکومتی است یا فردی و بحث حدود پوشش است اینکه حد پوشش چیست؟
گروه راهبرد «سدید»؛ حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی در سلسله کلاس‌های مجازی مدرسه مطالعات فقه معاصر در رابطه با موضوع چالش‌های فقهی حجاب به مسأله‌شناسی و روش‌شناسی مطالعات دینی حجاب پرداخت.
وی در ابتدای صحبت خود به چهار نکته اشاره کرد و گفت: وقتی از حجاب صحبت می-شود صرفآً پوشش مطرح نیست بلکه ارتباطات، معاشرت و اختلالات بین زن و مرد و هم در این حوزه بیان می‌شود.
این استاد دانشکده علوم حدیث گفت: منظور از مسأله‌شناسی این است که حوزه‌هایی که در بحث حجاب و ارتباطات نیازمند مطالعه و تحقیق و پژوهش است چه می‌باشد و به چه مواردی باید پرداخت تا به نتیجه که بحث پوشش است برسیم. به عبارتی این‌ها اجزای مطالعاتی پوشش و حجاب است.
انسانیت متقدم بر جنسیت
وی در این رابطه هشت مورد در حوزه پژوهشی را ذکر کرد؛ که بر این مبنا اولین نکته این است که کسی که می‌خواهد در رابطه با پوشش و حجاب مطالعه و تحقیق کند ابتدا باید تلقی خود از زن را مشخص کند وی در توضیح این نکته ادامه داد: مثلاً در بحث‌های عامیانه آمده است که زن و مرد مانند آتش و پنبه هستند و اگر تلقی ما از زن و مرد این است پس تکلیف ما در بحث حجاب مشخص است و باید حداکثر جدایی و فاصله و بی‌ارتباطی را در نظر بگیریم. اما اگر بگوییم زن و مرد دو انسان هستند و زنانگی و مردانگی بر این‌ها عارض شده است بنابراین جنبه وجودی زن و مرد بیش از زنانگی و مردانگی است. آنها قبل زن و مرد بودن انسان هستند و روح الهی در آنها وجود دارد.
مهریزی یادآور شد: لذا اولین مرحله این است که تصویری که دین از زن ارائه داده را کاوش نماییم و اطلاعات خود را در آن زمینه مشخص کنیم.
وی در ادامه افزود: آنچه من از آموزههای دینی درک می‌کنم این است که خداوند، انسان آفرید و برای بقای آدمی او را زن و مرد قرار داد. یعنی خصلت زن و مرد بقای نسل است و تمام جنبه‌های وجودی انسانی در زن و مرد وجود دارد. پس تلقی ما از پوشش نباید به گونه‌ای باشد که هم زن زیر سوال برود و هم مرد. اینکه یک بدحجابی در زن دیده شود این تصویر ایجاد شود که مرد بلافاصله در دام میفتد و دچار لغزش می‌شود. در این تصویر و تلقی به زن و مرد توهین شده است یعنی مردی که اراده ندارد و نمی‌تواند تعقل و تفکر کند و بفهمد و زنی که تمام وجودش در این فتنه‌انگیزی خلاصه شده است.
مهریزی بیان کرد: در این نگاه تمام وجود انسان را غریزة جنسی در بر گرفته است و لذا تمام برنامه‌ها باید به این منتهی شود که اتفاق نیفتد و تصویر کوچکی از انسان است و این بدین معنی نیست که حجاب را تکلیف و دستور دینی ندانیم و بلکه برای تعیین جایگاه آن است.
بنا به گفته این استاد دانشگاه ارزش‌های دینی در یک سطح و تراز نیستند. وقتی کنکور می‌دهید از درس‌های مختلف سوال می‌آید با ضریب متفاوت که این‌ها در فهم درست مسأله تأثیر دارد. حجاب در مجموعة آموزههای دینی ضریب چند دارد. بحث فتنه‌انگیزی و غریزه جنسی در وجود زن و مرد چه ضریبی دارد؛ لذا این اولین بحث مهم و کلیدی است و اگر از آن خام گذر کنیم در تجزیه و تحلیل نمی‌توانیم نتیجه درست داشته باشیم.
امر دینی یا امر اجتماعی
مهریزی ضمن بیان اینکه دومین مسأله در بحث حجاب و پوشش این است که "حجاب یک امر دینی است و خودش موضوعیت دارد یا یک امر سیاسی و اجتماعی؟ " عنوان کرد: به این بحث در مطالعات شیعی کمتر پرداخته شده است، اما در اهل سنت از منظر دین بیشتر به آن پرداخته‌اند. برا این اساس یک نویسنده اهل سنت مصری به نام «محمد سعید الاشماوی» کتابی تحت عنوان «حقیقة الحجاب و حجیة الحدیث» به صورت مفصل به آیات قرآن استناد کرده است. دیگران هم این بحث را مطرح کردند. چون این بحث را از منظر دینی طرح کردند باید به این بپردازند که آنچه در دین آمده به عنوان جایگاه دینی به آن پرداخته یا یک امر سیاسی و اجتماعی است؟ یعنی قرآن و سنت که پوشش را برای زنان مطرح کرده است یک نشانی برای گروه سیاسی است یا نه یک امر دینی است که در هدایت و رشد و کمال زن و مرد تأثیر دارد.
وی در ادامه خاطر نشان کرد: این‌ها دو نگاه است. افراد دیگری هم این بحث را مطرح کردند مانند قاسم امین، نظیر زین‌الدین و طاهر حداد که بحث‌های دینی داشتند و تلقی آنان این است که پوشش یک نشانه سیاسی است نه یک امر دینی و ارزش دینی که در رشد و کمال انسان تأثیر دارد و رعایت آن، انسان را به رشد می‌رساند و بی‌توجهی به آن بخشی از هدایت و رشد انسان را می‌کاهد و انسان را به لغزش و انحراف عملی وارد می‌کند. یعنی دومین بحث در حوزه مطالعات دینی حجاب بحث دینی یا سیاسی و اجتماعی بودن آن است. اینکه آیا نشانه سیاسی است یا یک امر دینی است و خودش ذاتاً در شخصیت انسانی زن و مرد تأثیر دارد و لذا دین روی آن تأکید کرده است.
اولویت حجاب در مسائل دینی کجاست؟
این استاد دانشگاه و حوزه افزود: سومین نکته که در حوزه مباحث حجاب و پوشش باید مطرح شود بحث این است که اگر ما بپذیریم که حجاب یک امر دینی است جایگاه این امر دینی در ارزش‌های دیگر دینی کجاست؟
وی گفت: مثال ضریب را که در درس‌ها و آزمون‌ها مطرح کردم در تعبیر دینی هم داریم مثلاً در گناهان، گناه کبیره و صغیره داریم. در تعبیر‌های اعتقادی اصول دین و فروع دین داریم. این‌ها نشان می‌دهد که سطح آموزه‌ها را مشخص می‌کند که یکی نیستند. گناه کبیره گناهانی است که تا شخص توبه نکند بخشیده نمی‌شود، اما گناه صغیره گناهی است که اگر فرد بر آن اصرار نداشته باشد مورد عفو قرار می‌گیرد. کدام گناه کبیره است و کدام صغیره؟
مهریزی ادامه داد: بحث‌های مفصلی در کتاب فقهی و در کتاب گناه کبیره شهید دستغیب شده است. آیا حجاب و بی‌حجابی درجه دینی‌اش چقدر است این کار فایده‌اش این است که وقتی می-خواهیم برنامه‌ریزی و مقایسه کنیم و ارزش‌گذاری کنیم اینکه نمره و جایگاه و اثر آن مشخص شود در برنامه‌ریزی به ما کمک می‌کند. اگر یک امر اولویت یک دارد باید به آن توجه کرد.
وی افزود: در برخی روایات هست که زندگی انسان‌ها با جابه‌جایی اصول و فروع به هم می‌ریزد. این نشانه جامعة عقب‌مانده است و چهار چیز نشانه عقب‌افتادگی است یکی از آنها تقدم فروع بر اصول است. دیگری این است که فرومایگان را بر نخبگان مقدم می‌دانند. اگر این جایگاه آن را مشخص نکنیم چه بسا فرع را بر اصل مقدم دانیم. به جایی اینکه مطلب ریشه‌ای را معالجه کنیم به امر درجه دو پرداختیم و تعیین جایگاه دینی حجاب در ارزش‌های دینی چه نمره‌ای دارد. تا در مقام برنامه‌ریزی و تعارض‌ها از آن قانون استفاده کنیم.
مهریزی عنوان کرد: اینکه ما اکنون تمام تلاشمان در جامعه اسلامی صرف این شود که تمام افراد راستگو باشند یا انرژی تبلیغاتی و فرهنگی خود را در پوشش صرف کنیم. آیا ما در جامعه دینی تلاشمان این باشد که خیرخواهی و مسئولیت‌پذیری انسان‌ها را افزایش دهیم یا روی حجاب سرمایه-گذاری کنیم؟
وی ضمن بیان اینکه براساس سلیقه فردی نمی‌توان صحبت کرد اظهار داشت: برای برنامه‌ریزی و حل تعارض‌ها و جایی که باید کوتاه بیاییم و یا تأکید کنیم که کدام مسأله مهم است. از نظر دینی هم باید آن را مشخص کرد. همان دینی که پوشش را گفته می‌توان از میزان تأکید آن را به‌دست آورد. همانگونه که از میزان تأکید، استفاده کردند کدام گناه کبیره است و کدام صغیره. گفتند گناهی که به‌صورت مستقیم در آیات برای آن عذاب داده شده است گناه کبیره است و اگر امری را گفتند ترک کنید و مستقیم برای آن عذاب داده نشده است، گناه صغیره است. با همان نشانه‌ها و مدل‌هایی که پژوهشگران دینی و فقیهان وارد شدند باید به این بحث بپردازیم و جایگاهش مشخص شود.
امر فردی یا حکومتی؟
وی در ادامه گفت: چهارمین مسأله این است که پوشش یک امر حکومتی است یا فردی؟ معنی حکومتی و فردی را برخی به غلط تعبیر می‌کنند و سوءاستفاده می‌کنند که فردی که نظر غیرحکومتی دارد متهم شود و بگویند که این فرد آزاد است. نه! آنها این را نمی‌گویند. تمام کسانی که این بحث را مطرح می‌کنند می‌گویند حجاب یک تکلیف واجب دینی است منتهی در مقولة تکالیف فردی قرار می‌گیرد یا تکالیف اجتماعی که حکومت متکفل اجرای آن است. وگرنه کسی که می‌گوید حجاب حکومتی نیست و فردی، معنایش این نیست که حجاب یک امر شخصی و دلبخواهی است و فرد آزاد است که اجرا کند یا نه. یکی از مسائل جدی در حوزه پوشش این بحث فردی و حکومتی بودن است.
مهریزی افزود: آنچه که مطرح شده این است که دلیل مستقیمی در این زمینه نداریم و کسانی که در این حوزه وارد شدند و برای حکومتی بودن حجاب استدلال کردند معمولاً از ادله دیگر مانند از حوزه اختیارات حاکم یا ادله امر به معروف و نهی از منکر یا بحث اینکه حاکم برای هر گناهی می-تواند تعزیر داشته باشد، استدلال کردند. این‌ها محل بحث و پژوهش است.
وی تصریح کرد که حکومتی بودن و فردی بودن، بحثی جدی است. از مسائل جدید در حوزه مطالعات فقهی که قبل از جمهوری اسلامی به صراحت مطرح نبوده است لذا اکنون برای استدلال آن از ادله دیگر استفاده می‌شود و باید مشخص شود که حوزه اختیارات حکومت چقدر است و برای اجرای آن اقدام کنند تا چه حد از ابزار اجبار می‌توانند استفاده کنند.
نظراتی پیرامون حد پوشش
وی در ادامه خاطر نشان کرد: نکته پنجم بحث حدود پوشش است اینکه حد پوشش چیست؟ در دیدگاه عالمان شیعه چهار رأی مشهور و غیر مشهور آمده است و باید پژوهش شود که کدام آراء مطرح است؛ بنابراین یکی از مباحث جدی تعیین حدود پوشش است و پوشش واجب که مورد اتفاق است اصل پوشش زن را واجب می‌دانند، اما در مقدار آن جای پژوهش و مطالعات جدی وجود دارد. نظر مشهور تقویت شود یا نظر‌های دیگر یا بگوییم این‌ها نظرات افراطی است و قابل قبول نیست.
این استاد حوزه اشاره کرد: ششمین مسأله در مطالعات پوشش، بحث ارتباط و اختلاط و مصافحه کردن است. اختلاط و ارتباط و حضور اجتماعی زن در مراکز عمومی و معاشرت کردن که حوزه و حریم‌اش چگونه است. آیا در رفت و آمد فامیلی که محرم نیستند و سر یک سفره نشستند با رعایت پوشش اشکال دارد؟ یا نام بردن و اسم زن را بردن جلوی نامحرم اشکال دارد؟ آیا اگر مهمان مرد دارند دختر و همسرش با رعایت پوشش پذیرایی کند اشکال دارد؟ این‌ها در حوزه اختلال و امری فراتر است. در کتاب‌های فتوایی آمده که مکروه است زن با مرد نامحرم صحبت کند یا مکروه است که مرد به زن جوان سلام کند. این‌ها نیازمند پژوهش و مطالعه و تحقیق است. گاهی صحبت‌های غلیظ‌تر و سنگین‌تر هم هست مثلاً زن وقتی می‌خواهد با نامحرم صحبت کند اولاً نباید صحبت کند و اگر مجبور است طوری صحبت کند که صدایش تغییر کند. آیا واقعا اینگونه است؟ یا تعبیر قرآن این است که می‌گوید صحبتان به گونه‌ای نباشد که فتنه‌برانگیز نباشد. قرآن از صحبت کردن منع نکرده است از مدل خاصی که ممکن است تهییج‌کننده باشد، منع کرده است.
منطق استثنائات حکم حجاب چیست؟
وی در ادامه گفت: هفتمین مسأله این است که یک تجویز‌هایی در کتاب‌های فقهی داریم که برگرفته است از آیات و روایات است و تحلیل و بررسی این‌ها بسیار لازم است. ما چند گروه داریم که از رعایت حدود پوشش شرعی مستثنی شدند. مانند اهل کتاب، کنیزها، قبائل من‌النسا، زنان بادیه نشین، زنان بی‌مبالات. نوع فهم این که این استثنا‌ها مبنایش چیست؟ با توجه به اینکه احکام دینی را مبتنی بر مصالح انسانی می‌دانیم که در انتها می‌خواهیم به هدایت و رشد انسان کمک کند یا انسان را انحراف و لغزش برحذر دارد پس این استثنا‌ها برای چیست؟
مهریزی افزود: شاید نوع نگاه ما را این استثنا‌ها تغییر دهد. همه کنیزها که مسن نیستند و همه کنیز‌های از کشور‌های افریقایی نیستند. اهل کتاب که مستثنا می‌شوند دین‌شان در ذهنشان است نه در جسمشان. کسانی که در مورد پوشش و حجاب مطالعه کردند به این‌ها توجه نکردند. نمی‌توان این‌ها را ندانیم و نظر جامع در مورد پوشش ارائه دهیم.
وی با اشاره به جایگاه غریزه جنسی در زن و مرد و جایگاه آن در هدایت و فساد انسان گفت که نیازمند مطالعه و پژوهش درون دینی است و عنوان کرد که از منظر دینی با غریزه جنسی چگونه باید مواجه شد؟ میزان آن در زن و مرد چقدر است؟ آیا متفاوت است؟ غریزه جنسی در زنان بیشتر یا مردان یا در هر دو یکی است؟ آیا می‌توان از ابتدا یک تفکیک جنسیتی برای آن قائل شد.
مهریزی گفت: در متون دینی ما خیلی روشن نیست و مطالعه جدی از منظر دین‌شناسانه صورت نگرفته است. در بین اهل سنت چندین کتاب وجود دارد. منابع ما از برخی اطلاعات استفاده می‌شود که غریزه جنسی در مردان بیشتر از زنان است لذا در بحث وظایف زناشویی مطرح می‌شود که زن باید برای شوهرش آمادگی داشته باشد که هر موقع درخواست داشت، اما نسبت به مرد هر ۴ ماه یکبار مکلف است. از این امر، متوجه می‌شویم که غریزه آنها متفاوت است. اما یک جای دیگر در بحث زنا، محصن و غیرمحصن را که تعریف می‌کنند طوری تعریف آمده که غریزة جنسی یکسان است و می‌گویند محصن یعنی زن و مردی که صبح و شام به حلال دسترسی دارند. این یعنی غریزة جنسی زن و مرد یکسان است. در برخی روایات آمده غریزه جنسی زن ۹ برابر مرد است، اما شرم و حیا نمی‌گذارد. خود این غریزه جنسی ارضایش چقدر در سلامت زندگی انسان مؤثر است مثلاً حد افراطش چیست؟ اگر ما مطالعات دین‌شناسانه نداشته باشیم که جایگاه و حد آن را تعیین نکنیم در بحث پوشش و اختلاط زن و مرد به راه صواب نخواهیم رسید و به بیراهه خواهیم رفت.
این استاد دانشکده علوم حدیث گفت: منظور از مسأله‌شناسی این است که حوزه‌هایی که در بحث حجاب و ارتباطات نیازمند مطالعه و تحقیق و پژوهش است چه می‌باشد و به چه مواردی باید پرداخت تا به نتیجه که بحث پوشش است برسیم. به عبارتی این‌ها اجزای مطالعاتی پوشش و حجاب است.
انسانیت متقدم بر جنسیت
وی در این رابطه هشت مورد در حوزه پژوهشی را ذکر کرد؛ که بر این مبنا اولین نکته این است که کسی که می‌خواهد در رابطه با پوشش و حجاب مطالعه و تحقیق کند ابتدا باید تلقی خود از زن را مشخص کند وی در توضیح این نکته ادامه داد: مثلاً در بحث‌های عامیانه آمده است که زن و مرد مانند آتش و پنبه هستند و اگر تلقی ما از زن و مرد این است پس تکلیف ما در بحث حجاب مشخص است و باید حداکثر جدایی و فاصله و بی‌ارتباطی را در نظر بگیریم. اما اگر بگوییم زن و مرد دو انسان هستند و زنانگی و مردانگی بر این‌ها عارض شده است بنابراین جنبه وجودی زن و مرد بیش از زنانگی و مردانگی است. آنها قبل زن و مرد بودن انسان هستند و روح الهی در آنها وجود دارد.
مهریزی یادآور شد: لذا اولین مرحله این است که تصویری که دین از زن ارائه داده را کاوش نماییم و اطلاعات خود را در آن زمینه مشخص کنیم.
وی در ادامه افزود: آنچه من از آموزههای دینی درک می‌کنم این است که خداوند، انسان آفرید و برای بقای آدمی او را زن و مرد قرار داد. یعنی خصلت زن و مرد بقای نسل است و تمام جنبه‌های وجودی انسانی در زن و مرد وجود دارد. پس تلقی ما از پوشش نباید به گونه‌ای باشد که هم زن زیر سوال برود و هم مرد. اینکه یک بدحجابی در زن دیده شود این تصویر ایجاد شود که مرد بلافاصله در دام میفتد و دچار لغزش می‌شود. در این تصویر و تلقی به زن و مرد توهین شده است یعنی مردی که اراده ندارد و نمی‌تواند تعقل و تفکر کند و بفهمد و زنی که تمام وجودش در این فتنه‌انگیزی خلاصه شده است.
مهریزی بیان کرد: در این نگاه تمام وجود انسان را غریزة جنسی در بر گرفته است و لذا تمام برنامه‌ها باید به این منتهی شود که اتفاق نیفتد و تصویر کوچکی از انسان است و این بدین معنی نیست که حجاب را تکلیف و دستور دینی ندانیم و بلکه برای تعیین جایگاه آن است.
بنا به گفته این استاد دانشگاه ارزش‌های دینی در یک سطح و تراز نیستند. وقتی کنکور می‌دهید از درس‌های مختلف سوال می‌آید با ضریب متفاوت که این‌ها در فهم درست مسأله تأثیر دارد. حجاب در مجموعة آموزههای دینی ضریب چند دارد. بحث فتنه‌انگیزی و غریزه جنسی در وجود زن و مرد چه ضریبی دارد؛ لذا این اولین بحث مهم و کلیدی است و اگر از آن خام گذر کنیم در تجزیه و تحلیل نمی‌توانیم نتیجه درست داشته باشیم.
امر دینی یا امر اجتماعی
مهریزی ضمن بیان اینکه دومین مسأله در بحث حجاب و پوشش این است که "حجاب یک امر دینی است و خودش موضوعیت دارد یا یک امر سیاسی و اجتماعی؟ " عنوان کرد: به این بحث در مطالعات شیعی کمتر پرداخته شده است، اما در اهل سنت از منظر دین بیشتر به آن پرداخته‌اند. برا این اساس یک نویسنده اهل سنت مصری به نام «محمد سعید الاشماوی» کتابی تحت عنوان «حقیقة الحجاب و حجیة الحدیث» به صورت مفصل به آیات قرآن استناد کرده است. دیگران هم این بحث را مطرح کردند. چون این بحث را از منظر دینی طرح کردند باید به این بپردازند که آنچه در دین آمده به عنوان جایگاه دینی به آن پرداخته یا یک امر سیاسی و اجتماعی است؟ یعنی قرآن و سنت که پوشش را برای زنان مطرح کرده است یک نشانی برای گروه سیاسی است یا نه یک امر دینی است که در هدایت و رشد و کمال زن و مرد تأثیر دارد.
وی در ادامه خاطر نشان کرد: این‌ها دو نگاه است. افراد دیگری هم این بحث را مطرح کردند مانند قاسم امین، نظیر زین‌الدین و طاهر حداد که بحث‌های دینی داشتند و تلقی آنان این است که پوشش یک نشانه سیاسی است نه یک امر دینی و ارزش دینی که در رشد و کمال انسان تأثیر دارد و رعایت آن، انسان را به رشد می‌رساند و بی‌توجهی به آن بخشی از هدایت و رشد انسان را می‌کاهد و انسان را به لغزش و انحراف عملی وارد می‌کند. یعنی دومین بحث در حوزه مطالعات دینی حجاب بحث دینی یا سیاسی و اجتماعی بودن آن است. اینکه آیا نشانه سیاسی است یا یک امر دینی است و خودش ذاتاً در شخصیت انسانی زن و مرد تأثیر دارد و لذا دین روی آن تأکید کرده است.
اولویت حجاب در مسائل دینی کجاست؟
این استاد دانشگاه و حوزه افزود: سومین نکته که در حوزه مباحث حجاب و پوشش باید مطرح شود بحث این است که اگر ما بپذیریم که حجاب یک امر دینی است جایگاه این امر دینی در ارزش‌های دیگر دینی کجاست؟
وی گفت: مثال ضریب را که در درس‌ها و آزمون‌ها مطرح کردم در تعبیر دینی هم داریم مثلاً در گناهان، گناه کبیره و صغیره داریم. در تعبیر‌های اعتقادی اصول دین و فروع دین داریم. این‌ها نشان می‌دهد که سطح آموزه‌ها را مشخص می‌کند که یکی نیستند. گناه کبیره گناهانی است که تا شخص توبه نکند بخشیده نمی‌شود، اما گناه صغیره گناهی است که اگر فرد بر آن اصرار نداشته باشد مورد عفو قرار می‌گیرد. کدام گناه کبیره است و کدام صغیره؟
مهریزی ادامه داد: بحث‌های مفصلی در کتاب فقهی و در کتاب گناه کبیره شهید دستغیب شده است. آیا حجاب و بی‌حجابی درجه دینی‌اش چقدر است این کار فایده‌اش این است که وقتی می-خواهیم برنامه‌ریزی و مقایسه کنیم و ارزش‌گذاری کنیم اینکه نمره و جایگاه و اثر آن مشخص شود در برنامه‌ریزی به ما کمک می‌کند. اگر یک امر اولویت یک دارد باید به آن توجه کرد.
وی افزود: در برخی روایات هست که زندگی انسان‌ها با جابه‌جایی اصول و فروع به هم می‌ریزد. این نشانه جامعة عقب‌مانده است و چهار چیز نشانه عقب‌افتادگی است یکی از آنها تقدم فروع بر اصول است. دیگری این است که فرومایگان را بر نخبگان مقدم می‌دانند. اگر این جایگاه آن را مشخص نکنیم چه بسا فرع را بر اصل مقدم دانیم. به جایی اینکه مطلب ریشه‌ای را معالجه کنیم به امر درجه دو پرداختیم و تعیین جایگاه دینی حجاب در ارزش‌های دینی چه نمره‌ای دارد. تا در مقام برنامه‌ریزی و تعارض‌ها از آن قانون استفاده کنیم.
مهریزی عنوان کرد: اینکه ما اکنون تمام تلاشمان در جامعه اسلامی صرف این شود که تمام افراد راستگو باشند یا انرژی تبلیغاتی و فرهنگی خود را در پوشش صرف کنیم. آیا ما در جامعه دینی تلاشمان این باشد که خیرخواهی و مسئولیت‌پذیری انسان‌ها را افزایش دهیم یا روی حجاب سرمایه-گذاری کنیم؟
وی ضمن بیان اینکه براساس سلیقه فردی نمی‌توان صحبت کرد اظهار داشت: برای برنامه‌ریزی و حل تعارض‌ها و جایی که باید کوتاه بیاییم و یا تأکید کنیم که کدام مسأله مهم است. از نظر دینی هم باید آن را مشخص کرد. همان دینی که پوشش را گفته می‌توان از میزان تأکید آن را به‌دست آورد. همانگونه که از میزان تأکید، استفاده کردند کدام گناه کبیره است و کدام صغیره. گفتند گناهی که به‌صورت مستقیم در آیات برای آن عذاب داده شده است گناه کبیره است و اگر امری را گفتند ترک کنید و مستقیم برای آن عذاب داده نشده است، گناه صغیره است. با همان نشانه‌ها و مدل‌هایی که پژوهشگران دینی و فقیهان وارد شدند باید به این بحث بپردازیم و جایگاهش مشخص شود.
امر فردی یا حکومتی؟
وی در ادامه گفت: چهارمین مسأله این است که پوشش یک امر حکومتی است یا فردی؟ معنی حکومتی و فردی را برخی به غلط تعبیر می‌کنند و سوءاستفاده می‌کنند که فردی که نظر غیرحکومتی دارد متهم شود و بگویند که این فرد آزاد است. نه! آنها این را نمی‌گویند. تمام کسانی که این بحث را مطرح می‌کنند می‌گویند حجاب یک تکلیف واجب دینی است منتهی در مقولة تکالیف فردی قرار می‌گیرد یا تکالیف اجتماعی که حکومت متکفل اجرای آن است. وگرنه کسی که می‌گوید حجاب حکومتی نیست و فردی، معنایش این نیست که حجاب یک امر شخصی و دلبخواهی است و فرد آزاد است که اجرا کند یا نه. یکی از مسائل جدی در حوزه پوشش این بحث فردی و حکومتی بودن است.
مهریزی افزود: آنچه که مطرح شده این است که دلیل مستقیمی در این زمینه نداریم و کسانی که در این حوزه وارد شدند و برای حکومتی بودن حجاب استدلال کردند معمولاً از ادله دیگر مانند از حوزه اختیارات حاکم یا ادله امر به معروف و نهی از منکر یا بحث اینکه حاکم برای هر گناهی می-تواند تعزیر داشته باشد، استدلال کردند. این‌ها محل بحث و پژوهش است.
وی تصریح کرد که حکومتی بودن و فردی بودن، بحثی جدی است. از مسائل جدید در حوزه مطالعات فقهی که قبل از جمهوری اسلامی به صراحت مطرح نبوده است لذا اکنون برای استدلال آن از ادله دیگر استفاده می‌شود و باید مشخص شود که حوزه اختیارات حکومت چقدر است و برای اجرای آن اقدام کنند تا چه حد از ابزار اجبار می‌توانند استفاده کنند.
نظراتی پیرامون حد پوشش
وی در ادامه خاطر نشان کرد: نکته پنجم بحث حدود پوشش است اینکه حد پوشش چیست؟ در دیدگاه عالمان شیعه چهار رأی مشهور و غیر مشهور آمده است و باید پژوهش شود که کدام آراء مطرح است؛ بنابراین یکی از مباحث جدی تعیین حدود پوشش است و پوشش واجب که مورد اتفاق است اصل پوشش زن را واجب می‌دانند، اما در مقدار آن جای پژوهش و مطالعات جدی وجود دارد. نظر مشهور تقویت شود یا نظر‌های دیگر یا بگوییم این‌ها نظرات افراطی است و قابل قبول نیست.
این استاد حوزه اشاره کرد: ششمین مسأله در مطالعات پوشش، بحث ارتباط و اختلاط و مصافحه کردن است. اختلاط و ارتباط و حضور اجتماعی زن در مراکز عمومی و معاشرت کردن که حوزه و حریم‌اش چگونه است. آیا در رفت و آمد فامیلی که محرم نیستند و سر یک سفره نشستند با رعایت پوشش اشکال دارد؟ یا نام بردن و اسم زن را بردن جلوی نامحرم اشکال دارد؟ آیا اگر مهمان مرد دارند دختر و همسرش با رعایت پوشش پذیرایی کند اشکال دارد؟ این‌ها در حوزه اختلال و امری فراتر است. در کتاب‌های فتوایی آمده که مکروه است زن با مرد نامحرم صحبت کند یا مکروه است که مرد به زن جوان سلام کند. این‌ها نیازمند پژوهش و مطالعه و تحقیق است. گاهی صحبت‌های غلیظ‌تر و سنگین‌تر هم هست مثلاً زن وقتی می‌خواهد با نامحرم صحبت کند اولاً نباید صحبت کند و اگر مجبور است طوری صحبت کند که صدایش تغییر کند. آیا واقعا اینگونه است؟ یا تعبیر قرآن این است که می‌گوید صحبتان به گونه‌ای نباشد که فتنه‌برانگیز نباشد. قرآن از صحبت کردن منع نکرده است از مدل خاصی که ممکن است تهییج‌کننده باشد، منع کرده است.
منطق استثنائات حکم حجاب چیست؟
وی در ادامه گفت: هفتمین مسأله این است که یک تجویز‌هایی در کتاب‌های فقهی داریم که برگرفته است از آیات و روایات است و تحلیل و بررسی این‌ها بسیار لازم است. ما چند گروه داریم که از رعایت حدود پوشش شرعی مستثنی شدند. مانند اهل کتاب، کنیزها، قبائل من‌النسا، زنان بادیه نشین، زنان بی‌مبالات. نوع فهم این که این استثنا‌ها مبنایش چیست؟ با توجه به اینکه احکام دینی را مبتنی بر مصالح انسانی می‌دانیم که در انتها می‌خواهیم به هدایت و رشد انسان کمک کند یا انسان را انحراف و لغزش برحذر دارد پس این استثنا‌ها برای چیست؟
مهریزی افزود: شاید نوع نگاه ما را این استثنا‌ها تغییر دهد. همه کنیزها که مسن نیستند و همه کنیز‌های از کشور‌های افریقایی نیستند. اهل کتاب که مستثنا می‌شوند دین‌شان در ذهنشان است نه در جسمشان. کسانی که در مورد پوشش و حجاب مطالعه کردند به این‌ها توجه نکردند. نمی‌توان این‌ها را ندانیم و نظر جامع در مورد پوشش ارائه دهیم.
وی با اشاره به جایگاه غریزه جنسی در زن و مرد و جایگاه آن در هدایت و فساد انسان گفت که نیازمند مطالعه و پژوهش درون دینی است و عنوان کرد که از منظر دینی با غریزه جنسی چگونه باید مواجه شد؟ میزان آن در زن و مرد چقدر است؟ آیا متفاوت است؟ غریزه جنسی در زنان بیشتر یا مردان یا در هر دو یکی است؟ آیا می‌توان از ابتدا یک تفکیک جنسیتی برای آن قائل شد.
مهریزی گفت: در متون دینی ما خیلی روشن نیست و مطالعه جدی از منظر دین‌شناسانه صورت نگرفته است. در بین اهل سنت چندین کتاب وجود دارد. منابع ما از برخی اطلاعات استفاده می‌شود که غریزه جنسی در مردان بیشتر از زنان است لذا در بحث وظایف زناشویی مطرح می‌شود که زن باید برای شوهرش آمادگی داشته باشد که هر موقع درخواست داشت، اما نسبت به مرد هر ۴ ماه یکبار مکلف است. از این امر، متوجه می‌شویم که غریزه آنها متفاوت است. اما یک جای دیگر در بحث زنا، محصن و غیرمحصن را که تعریف می‌کنند طوری تعریف آمده که غریزة جنسی یکسان است و می‌گویند محصن یعنی زن و مردی که صبح و شام به حلال دسترسی دارند. این یعنی غریزة جنسی زن و مرد یکسان است. در برخی روایات آمده غریزه جنسی زن ۹ برابر مرد است، اما شرم و حیا نمی‌گذارد. خود این غریزه جنسی ارضایش چقدر در سلامت زندگی انسان مؤثر است مثلاً حد افراطش چیست؟ اگر ما مطالعات دین‌شناسانه نداشته باشیم که جایگاه و حد آن را تعیین نکنیم در بحث پوشش و اختلاط زن و مرد به راه صواب نخواهیم رسید و به بیراهه خواهیم رفت.
/انتهای پیام/
در این رابطه بخوانید
اخبار مرتبط
ارسال نظر
پرونده ها
