گروه تعلیم و تربیت فرهنگ سدید- محمدحسن فاطمی راد: سن از جمله مولفههای موثر در انتخاب بازی و اسباب بازی میباشد. هر مقطع سنی شرایط خاص خود را دارد همان گونه که انسان در مسیر زندگی خود رشد میکنند متناسب با سن و رشد سنی خود، بازی خاص آن مقطع سنی را نیاز دارد. برای هر مقطع سنی بازیهای همان مقطع سنی طراحی شده که متناسب باعلایق متقاضیان همان دوره میباشد مانند لگد زدن، حرکت دادن دست هاو چنگ زدن در روزهای اولیه زندگی جزو اولین بازیهای کودک به شمار میآید که به صورت فطری است. کودک هر چه بزرگتر میشود بازیهای او متفاوتتر و متنوعتر میشود وقتی کودک کمی بزرگتر میشود اطرافیان با او بازی میکنند مثلا خود را مخفی میکنندو بعد ظاهر میشوندو میگویند "دالی". این حرکت آنان موجبات شادی و لذت کودک را فراهم میکند.
نوع بازی کودک میتواند بیانگر رشد او باشد در سالهای اولیه زندگی، الگوی بازی کودکان نشانگر تغییر رشد آنان میباشد. معمولا کودکان خردسال به همبازی نیاز دارند کسی باشد که جغجغه او را تکان بدهد و او را در باز باری کند در حقیقت یک همبازی نیاز دارد. شایسته است اسباب بازیهای زیر ۲ سال دارای نور، حرکت، صدا و رنگهای شاد باشد. معمولا در سنین ۲ تا ۴ سال کودکان بیشتر از بازی با دیگران لذت میبرند و اغلب دنبال بازیهای ارتباطی هستند و از بازی با بقیه بچهها لذت میبرند کودکان در سنین ۴ تا ۷ سال بیشتر دنبال بازیهای اشتراکی هستند و به بازیهای گروهی علاقمند میباشند از بازیهای دسته جمعی استقبال میکنند و این نوع بازیها را دوست دارند و در این سنین علاقمند بازیهای اجتماعی و همانند سازی با بزرگسالان هستند.
بازیهای کودکان ۰ تا ۲ سال
والدین باید توجه کنند معمولا کودکان ۰ تا ۲ سال بازیهای خاص خود را دارند و از بازی بیشتر برای لذت بردن استفاده میکنند و در حقیقت از بازی صرفا لذت میبرند. بیشتر بازیها کودکان زیر دو سال معمولا حواس پنچگانه کودک را تقویت میکند. کودک در درون رحم مادر میشنود و پس از تولد بوی مادر را تشخیص می دهد تا حدود ۴ ماهگی بینایی کودک کامل میشود و یکی از آخرین حواس کودک حس لامسه است که تا حدود سه سالگی کامل میشود این حس از مهمترین و کاربردیترین حواسی است که در کودکان با بازی رشد میکند. جایگزین حس لامسه در کودکان زبان است. لمس کردن اسباب بازیها و اشیا، اولین گام شناسایی محیط در کودکان است یکی از اساسیترین و مهمترین مهارتهایی که والدین در این سنین باید بیاموزند و آن را به کار گیرند، مهارت بازی کردن و همبازی شدن با کودک میباشد. تقویت حواس پنچگانه (بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه) زیر دو سال باعث افزایش هوش کودکان میشود. هماهنگی چشم و دست، دست ورزی و جهت یابی کودک در بازیهای زیر دوسال برای کودکان مهم است به همین دلیل توجه به برخی موارد (صدا، نور، حرکت و رنگ شاد) در طراحی اسباب بازی برای این کودکان خیلی مهم است. اسباب بازیهایی برای کودکان زیر دوسال مفید است که بتواند موجبات لذت کودک را فراهم سازد. معمولا کودک با استفاده از حواس پنچگانه به راحتی علاوه به تقلید رفتار دیگران به تکرار آن رفتار میپردازد از تقلید رفتارهای ساده شروع و به رفتارهای پیچیده ختم میشود. معمولا بازی در این مقطع سنی دو نفره است.
بازیهای ۲ تا ۴ سال
کودکان در این سنین بیشتر به بازیهای ارتباطی علاقه نشان میدهند علاقمندبازی با سایر کودکان هستند. هر چه سن کودک رشد میکند مهارتهای او نیز رشد میکند بازی در رشد مهارتهای کودک نقش اساسی دارد و متناسب با سن کودک عناصر جدیدی وارد بازی با کودک میشوند. کودک با جایگزین کردن اشیاء گستره بازیهای خود را گسترش میدهد وسایل و اشیایی که وجود ندارد را با وسایل و اشیاء دیگر نمایش میدهد. مثلا با در اختیار گرفتن یک چوب و سوار آن شدن، خود را مالک آن اسب میداند و آن چوب را اسب خود میداند؛ و یا با قرار دادن چند بالش یا پشتی خانه میسازد. این مرحله از از زندگی کودک مرحله تمرین و کسب تجربه است کودک سعی میکند تجربیات خود را به شکلهای مختلف تجربه و آزمایش کند. رفتارهای دیگران را الگو برداری میکند در این مرحله نیز تقلید وجود دارد، ولی کودک هنگام تقلید رفتار دیگران مواردی به آن رفتارها اضافه یا مواردی را کم میکند. بیشتر سعی میکند به تمرین تجربیات زندگی خود در قالب بازی بپردازد؛ و از بازی کردن با همسالان و والدین لذت میبرد در این مقطع سنی بازی بیشترین زمان کودک را پر میکند و اگر شرایط فراهم باشد محور زندگی کودک بازی است.
بازیهای ۴ تا ۷ سال
سن ۴ تا ۷ سال کودکان از مقاطع سنی حساس میباشد که بازی نقش موثر و سازنده در آن دارد اهمیت بازی در این مقطع سنی به قدری مهم است که اثرات برخی از بازیهای این مقطع سنی در تمام عمر پایدار است. برخی از بازیها بازه زمانی سه تا ۹۹ سال را شامل میشوند و معمولا شروع و یادگیری این بازیها در این مقطع سنی میباشد ماندگاری خاطرات آنها برای فرد مادام العمری میشود. چون کودک متناسب با رشد خود و گذشت زمان به صورت کامل تری قوانین و قواعد بازی را در طول زندگی فرا میگیرد و از بازی کردن لذت میبرد و این لذت، شادابی و نشاط را به او هدیه میدهد، طول عمر و بازه زمانی یا تاریخ مصرف این بازیها، تا پایان عمر فرد میباشد. کودک در این سنین بیشتر بازیهای باقاعده را فرا میگیرد معمولا اساس بازیهای کودکانه موفق و محبوب این است که برای مخاطبین خود لذت بخش باشند و موجبات سرگرمی، نشاط و شادابی را فراهم کند.
چنانچه قوانین بازی در این مقطع سنی هیجان لازم را نداشته باشد جذابیت لازم را نیز برای کودکان نخواهد داشت. خوب پیش رفتن بازی برای کودکان، نیازمند پایبندی به همه قوانین بازی است وقتی بازیکنها کودکان هستند والدین و مربیان باید قوانین و قواعد بازی را به آنان گوشزد نمایند و در خلال بازی آنان را تشویق کنند و در صورت اشتباه یا خطا، قوانین را یادآوری کنند. نکته مهم این است که والدین هنگام بازی با کودکان باید کودک شوند و در خلال بازی گاهی نیز نقش راهنما را بازی کنند. در بازیهای باقاعده معمولا بزرگترها قواعد بازی را به کوچکترها آموزش میدهند و به همین ترتیب است بازیها از نسلی به نسل دیگر منتقل میشوند. معمولا بازیهای باقاعده همراه با رقابت هستند و دارای قوانین میباشند. اکثر بازیهای باقاعده در این مقطع سنی به کودکان آموزش داده میشود و کودکان معمولا متناسب با علایق و سلیقه خود بازی دوست داشتنی خود را انتخاب میکنند.