کرونا و ذهنیت جمعی در ایران

• یک رویکرد دورکیمی است که مشکل اصلی را در اختلال نهادی می‌داند. معتقد است اگر نهاد‌های جامعه به خوبی عمل کنند می‌توانیم خطرات را کنترل کنیم و مانع تبدیل شدن خطرات به فاجعه شویم.
• رویکرد دوم رویکرد مارکسی، فمینیستی و نژادی است که معتقدند مسأله خود خطر نیست بلکه مسأله نسبت بین نابرابری‌ها و خطر است. این مسأله مطرح می‌شود که پیامد‌های خطر برای بخش‌های مختلف جامعه یکسان نیست. به این دلیل باید زنان، کودکان، معلولان، فقرا و گروه‌های نژادی که بیشتر تحقیر می‌شوند، بیشتر مورد توجه قرار داد.
• رویکرد سوم رویکرد وبری است و بر این اساس، خطر یک برساخت معنایی است. پدیده خطر وقتی تبدیل به فاجعه شد رویکرد‌های معنایی مهم است که آن را چگونه تفسیر کنند. یا فاجعه را یک عمل خدایی دانسته و کاری انجام نخواهند داد. یا فاجعه را یک امر مهندسی است و منتظر پزشکان خواهند بود. اما وبر می‌گوید که باید نظام معنای در جامعه وجود داشته باشد تا تبدیل خطر به فاجعه را نتیجه اراده و کنشگری انسان بداند و جامعه را دعوت می‌کند که بپذیرند که با واکنش‌های خودش خطر را به فاجعه تبدیل خواهد کرد.
• رویکرد پیشنهادی دکتر مهرآیین در مواجهه با خطر یک رویکرد ترکیبی است. ایشان خاطر نشان کردند که در برخورد با خطر بایستی همه رویکرد‌های مطرح شده را دنبال کنیم. چرا که نمی‌توان به مردم گفت که دعا نکنند، از مراسم مذهبی دست بردارند. اما می‌توان به جامعه گفت مسأله فقط خداوند نیست و علت خدایی ندارد. اما نمی‌توان نگاه مهندسی و فناوری را کنار بگذاریم. تمام مردم با تکنولوژی آشنا نیستند لذا نیازمند دانش و فناوری هستیم تا به کمک جامعه آیند و مانع تبدیل شدن خطرات به فاجعه شوند. در نگاه سوم هم نمی‌توان گفت جامعه مقصر نیست و کاری از دست آن بر نمی‌آید. بودن بیمارستان‌ها و دستگاه‌های مناسب می‌توانست از اپیدمی بیماری کرونا جلوگیری کند. نهاد‌های اجتماعی کمک‌رسان به اقشار ضعیف کمک کنند تا کمتر تحت تأثیر این خطرات قرار گیرند. از سوی دیگر نظام معنای حاکم بر جامعه، مردم را به سمت و سویی سوق دهد که تقدیرگرا باشد و صرفاً به خداوند توکل کند یا تقدیرگرایی علمی بر آن‌ها حاکم شود. یا نظام معنایی داشته باشیم که در ضمن پذیرفتن کمک‌های خداوند و علم و تکنولوژی، ما در وضعیت خطر جامعه هم کاری انجام دهد و با انجام تکنیک‌هایی مانند فاصله‌گذاری اجتماعی، زدن ماسک و رعایت مسائل بهداشتی بتوانیم کمکی کرده باشیم.

زمینه‌های مقاومت در برابر تغییر مؤثر

• روایت‌های معجزه‌محور: ما منتظر معجزه خواهیم بود. چون ما نیت خوبی داریم و پاک هستیم به این بیماری دچار نخواهیم شد. شرایط از شنبه عادی خواهد شد، در حالیکه یک هفته اعلام وضعیت قرمز شده است. این روایت معجزه محور است
• روایت‌های آخرالزمانی: چون قِران نَحسَین است و بهرام و خون‌آشام و کیوان خونریزی با هم درگیر شدند ما دچار این بلا‌ها شده‌ایم. کرونا، سیل، زلزله مربوط به آن است.
• روایت‌های جنگ‌افروز: یکی عنوان می‌کند که این ویروس چینی است و دیگری می‌گوید ویروس سکولار است و تنظیم کردند که ژن شیعه با بکشد.

دکتر سرگلزایی در رابطه با صحبت‌های دکتر مهرآیین نقطه ابهامی را مطرح کرد و گفت: ما می‌توانیم نگاه‌‌های متضاد را همزمان در نظر بگیریم، ولی به شرطی که با هم تضاد نداشته باشند. زمانی که طی سه روز باید تصمیم بگیریم که حرم‌ها را ببندیم یا نبندیم، در آن زمان نگاه سکولار پزشکی مبتنی با اپیدمولوژی با نگاه اینکه ما از حرم‌ها شفا می‌گیریم مانعه‌الجمع می‌شود.

مهرآیین، جامعه‌شناس در پاسخ به این موضوع طرح شده، عنوان کرد که «منظور بنده از رویکرد ترکیبی در مورد جامعه دموکراتیک بود نه لزوماً جامعه ایران. به لحاظ علمی ما در وضعیتی هستیم که با گفتمان‌های جایگشتی روبه‌رو هستیم. یعنی ما به لحاظ تاریخی در یک ساحت سه‌گانه زندگی می‌کنیم. در این گفتمان‌ها عقل و میل دائماً درگیر هستند اگرچه عقل مبنا است، اما میل هم می‌تواند شکاف‌هایی را درون عقل ایجاد کند. ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که این لایه‌های چندگانه وجود دارد. اینکه فرد دعا می‌خواند به معنای این نیست که کنش اجتماعی خودش را در راستای صرفاً دعا تعریف کند. رویکرد ترکیبی یعنی استفاده از تمام داشته‌های انسان. بدین طریق گفتگوی درونی شکل می‌گیرد.»