نه مثبت، نه منفی، بیایید واقعی فکر کنیم

گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ امروزه بخش عمده‌ای از زندگی روزمره همه ما متاثر از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است و اتفاقا به دلیل توسعه فضای مجازی هم، این روزها شاهد دو مقوله اضطراب و افسردگی در تمام جوامع بشری هستیم.
فضای مجازی به صورت عام و شبکه‌های اجتماعی به صورت خاص به نوعی متاثر از مکانیسم‌های عصب‌شناسی هستند. مطالعات نشان داده که میزان افسردگی انسان امروز با توسعه فضای مجازی ارتباط مستقیمی دارد. اما چگونه وجود شبکه‌های اجتماعی که نقش بسیار مهم و حتی مفیدی در زندگی روزمره امروز ما دارند، سبب افسردگی در افراد می‌شود؟ دکتر عطاالله پورعباسی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران به این موضوع پرداخته است.

هر یک از ما تصوری از خودمان، شرایط پیرامونمان و اطرافیانمان داریم و قاعدتا هرکدام از ما براساس شناختی که از خودمان داریم به نوعی تصویرمطلوبی برای خودمان متصور هستیم. در بسیاری از موارد، انگیزه ما برای رفتارهایمان به دلیل تفاوت تصویر و فاصله‌ای است که از خودمان و تصویر مطلوبمان داریم. زمانی که داده‌ها و اطلاعاتمان از محیط پیرامون به واسطه کاربران فضای اجتماعی مانند اینفلوئنسرها باشد، داده‌ها ساختگی است و پیام‌هایی که صادر می‌کنند، واقعی نیست. این امر سبب می‌شود که تصویر مطلوبمان از زندگی با تصویر موجود‌مان  فاصله بسیاری داشته باشد. اگر فاصله دو تصویر انقدر زیاد باشد که ما فکر کنیم هر چقدر تلاش کنیم، به آن نخواهیم رسید، در نتیجه‌اش، دچار اضطراب می‌شویم. این اضطراب می‌تواند سبب رفتارهای متفاوتی مانند پرخاش، رخوت، بی انگیزگی و افسردگی شود. این مکانیسم دقیقا موضوعی است که توسعه فضای مجازی در برخی افراد ایجاد می‌کند. یک کارمند ساده با دیدن زندگی افراد در شبکه‌های اجتماعی و چشم‌اندازهای کاذب و فاصله زیاد، خود را لایق بیش از چیزی که دارد می‌داند اما هر کاری که انجام می‌دهد، نمی‌تواند به آن برسد و لذا این اختلاف، سبب افزایش اضطراب و افسردگی‌اش می‌شود.

افزایش دامنه تعاملات؛ تشدید اضطراب

هرکدام از ما حلقه‌ای از نزدیکان و دوستان را در اطراف خود داریم. یک خانواده بسیار نزدیک، دوستان صمیمی، همکاران و... در حول ارتباط با ما هستند. هرکدام از این لایه‌ها یک میزان مشخصی از ارتباط را برای ما مشخص می‌کند. در لایه دوستان صمیمی  قاعدتا ما با دو یا سه نفر دوست هستیم. وقتی تعداد این ارتباطات و تعاملات زیادتر از توان ما باشد عامل بروز اضطراب می‌شود. ما بر فرض 40 نفر افراد نزدیک برای ارتباط داریم. اما اگر به واسطه فضای مجازی این تعداد به  400 نفر برسد، این حجم از ارتباط و تعامل اجتماعی می‌تواند سبب بروز اضطراب شود. چون نگهداری ارتباطات، فرایندهای انرژی خواه هستند. باید نقش بپذیریم و نقش‌آفرینی کنیم و حضوری فعال داشته باشیم. همین عامل بروز احساسات می‌شود. وقتی این اضطراب زمان‌بر شود، خستگی ایجاد می‌کند و باعث بروز افسردگی و گوشه گیری می‌شود. اگرچه تعاملات اجتماعی تا حدی سبب سلامت روان می‌شوند اما اگر دامنه تعاملات از حدی بیشتر شود -همچون انزوا- تشدید اضطراب را به همراه خواهد داشت.

 سواد رسانه‌ای؛ تنها راه برون رفت

گونه‌های مختلفی از سواد وجود دارد. سواد یعنی دانشی که قابل کسب و پیاده سازی است و برای ارتقای کیفیت زندگی بکار می‌رود. بر همین اساس ضروری است برای کنترل بروز اختلالات روانی خصوصا افسردگی، سواد کاربران فضای مجازی را در جامعه بالا ببریم. در واقع، لازم است بر سواد فضای مجازی‌ مسلط شویم و یاد بگیریم که چگونه از این فضا استفاده کنیم تا مزایایش بیش از مضراتش باشد.

جنبه‌های مهم و پراهمیت سواد رسانه‌ای

در وهله اول، کاربر فضای مجازی باید بداند که داده‌ها و دریافتی‌ها از فضای مجازی با واقعیت بسیار تفاوت دارد. شبکه‌های اجتماعی روایتگر زندگی‌های اسلایسی هستند. یعنی فقط بخش زیبا را نشان می‌دهند. همین که این درک ایجاد شود که صحنه‌هایی که از فضای مجازی می‌بینیم، همیشگی نیستند و فقط بخشی از زندگی‌اند، قسمت زیادی از راه را طی کرده‌ایم. همچنین اینکه بدانیم تصاویر بر فرض واقعی بودن همه زندگی آن فرد نبوده و فقط بخشی از آن است و به نوعی یک برش برای جذب مخاطب، بسیار مهم است.

اگرچه تعاملات اجتماعی تا حدی سبب سلامت روان می‌شوند اما اگر دامنه تعاملات از حدی بیشتر شود -همچون انزوا- تشدید اضطراب را به همراه خواهد داشت

مساله‌ای دیگر که در سواد فضای مجازی بسیار مورد توجه قرار دارد، این است که ما بدانیم شبکه‌های اجتماعی کاربری خاص خود را دارد. برای مثال، دلیل حضور من در شبکه‌های اجتماعی به واسطه حرفه‌ام است. بنابراین به اندازه، از شبکه های اجتماعی استفاده می‌کنم. ما نباید خودمان را در ارتباط‌های دیگر که خارج از هدفمان است درگیر کنیم. چون این پیام‌ها پیامد دارند. ما باید بدانیم از شبکه‌های اجتماعی با چه هدف و دلیلی استفاده می‌کنیم. و لازم است به این نکته توجه کنیم که قرار نیست در همه شبکه‌های اجتماعی به صورت فعال حضور داشته باشیم.

مساله دیگر اینکه توسعه شبکه‌های اجتماعی سبب شده‌اند که در ذهن افراد این نقش ببندد که ما همیشه باید پاسخگو و در دسترس باشیم. در برخی از کشورها اگر یک کارفرما در خارج از ساعات کاری به کارمندانش پیام بدهد، مشمول جریمه خواهد شد. ما باید بدانیم شبکه‌های اجتماعی کارکرد خودشان را دارند و قرار نیست همیشه در دسترس باشیم. افراد برای حضورشان در فضای مجازی باید زمان مشخصی تعیین کنند و افراد بدانند خارج از این ساعت پاسخگو نیستید. این موارد، جملگی سبب کاهش افسردگی و اضطراب در جامعه می‌شود.

فضای مجازی چه می‌کند؟

به دنبال توسعه فضای مجازی اختلالاتی به اختلالت روانی اضافه شده است که اعتیاد به فضای مجازی معنی می‌شود و تمام علایم آن مانند وابستگی و اعتیادهای دیگر و ترک آن هم با علایمی همراه است. وابستگی به فضای مجازی جنبه‌های مختلفی دارد از جمله اعتیاد به خریدهای مجازی، اعتیاد به دانلود کردن فیلم بدون آنکه فرد فیلم‌ها را ببیند، اعتیاد به تماشای صحنه‌های غیر اخلاقی و... لذا در اولین قدم ما باید از این اعتیاد پیشگیری کنیم که آن ارتقای سواد کاربری فضای مجازی است. درمان این وابستگی بسیار کار سختی است و با چند توصیه مسلما رفع نمی‌شود.

استفاده از فضای مجازی در بستری کنترل شده

فضای مجازی مانند شمشری دو لبه است. مطالعاتی وجود دارد که فضای مجازی کمک بسیاری به ارتقای سلامت روان کرده است. خصوصا این موضوع در دوره کرونا و قرنطینه بیشتر مورد توجه بود. استفاده از بستر فضای مجازی در این دوره بسیار مفید بود. سازمان دهی و بکارگیری هدفمند شبکه‌های اجتماعی در جهت کمک به گروه‌های نوجوان برای از بین بردن بی‌انگیزگی‌هایشان یا اصلاح روش تغذیه‌شان از نقاط قوت این فضا در جهت از بین بردن افسردگی بوده است. در همین راستا گزارش‌هایی وجود دارد حاکی از این که شبکه‌های اجتماعی، سلامت روان را در گروه‌های سالمند به واسطه جویا شدن از حال هم و ارتباط با همدیگر توانسته ارتقا دهد. یا در دوره کرونا، قرنطینه یکی از عوامل موثر در انزوا و اضطراب و افسردگی بود، اما فضای مجازی توانست سبب شود اقوام و دوستان به وسیله این شبکه‌ها با هم در ارتباط باشند و یا دورهمی‌های خانوادگی در فضای مجازی شبیه‌سازی شوند. اما باید در نظر داشته باشیم، استفاده درست از فضای مجازی باید در بستری کنترل شده صورت گیرد. با پیش‌شرط‌هایی مانند کنترل محتوا در شبکه‌های اجتماعی می‌توان به این امر دست یافت. همچنین باید برای حضورمان در این فضا برنامه داشته باشیم و استفاده از شبکه‌های اجتماعی فقط منجر به پرسه زدن نشود. در این صورت، می‌توانیم، بهره‌برداری درستی از فضای مجازی داشته باشیم.

/انتهای پیام/