گروه گفتمان فرهنگ سدید- علیرضا معاف: اصرار رهبران نظام جمهوري اسلامي بر مقوله مسأله عدم رابطه ايران با آمريکا بيش از آنکه يک مسأله سياسي صرف باشد، يک اصل ايدئولوژيک راهبردي در نظام جمهوري اسلامي و يک اصل مهم در حفظ منافع ملي ايران است. اصلي که برگرفته از محکمات قرآني و بينات سيره نبوي و علوي و منطق عقلاني مستحکم ديني است. استعلا و علوطلبي فرعون گونه آمريکا در مواجهه با ديگر ملت ها و تجاوزات پي در پي جنگ طلبان آمريکايي به نقاط مختلف دنيا نمونه اي امروزي از همان نظام مستکبر- مستضعف فرعوني است که يک سلطه گر در آرزوي تسلط بر همه دنياست. در برابر اين نظام ظالمانه، حرف ما اين است که نه ظلم مي کنيم و نه زير بار ظلم مي رويم. تأکيد بر عدم رابطه با شيطاني به نام آمريکا بيش و پيش از آنکه حول محور منفعت طلبي مادي بچرخد، بر مبناي آرمان ديني استوار است.
مروري تاريخي بر رابطه ما و آمريکا نيز مؤيد همين نگاه قرآني است. آنها همواره گرگ صفتانه به فکر دريدن ملت ها بوده اند. رابطه با آمريکا به قول حضرت امام و رهبر معظم انقلاب زماني مي تواند برقرار شود که آمريکايي ها دست از شيطنت بردارند و آدم شوند! يعني ذات گرگ صفت خود را رها کنند. اما تا زماني که آمريکا تجلي شيطان است، رابطه با او ميوه ممنوعه اي است که گرچه آمريکايي ها بر نافع بودنش قسم مي خورند اما خوردنش ما را به زمين ذلت مي زند.
نکته مهم آنکه آمريکايي ها حتي در شرايطي که دولتهاي متحدشان تابع آنها هستند باز هم از ظلم به ملتها دست برنمي دارند. نمونه آشکار آن عقب ماندگي ملت ايران در دوره طاغوت و عقب ماندگي علمي و صنعتي ملت عربستان در شرايط امروز است.
بازخواني شرايط کشورهايي نظير پرو، مکزيک و مصر که دولتهايشان تابع آمريکا بودند و ملتهايشان در فقر و فلاکت، نيز راهگشاست.
لازم است بدانيم چرا مستکبر، ذاتاً و جوهراً ظلم و غارت مي کند؟ استكبار از ماده كبر است. استكبار مصدر باب استفعال است و آن را هم معني با كبر و تكبر و آن را با مفهوم تعظم و تجبر نزديك دانسته، مخالف و مقابل با تواضع معني كرده اند كه عبارت است از نفس را بالاتر ازحد خود بردن و به عبارت ديگر خود را بزرگ ديدن و دچار پديده مذموم خودبرتربيني و خودبزرگبيني شدن. مستکبر ذاتاً خود را برتر از ديگران مي داند.
مرحوم علامه طباطبايي تصريح مي كند كه استكبار هميشه نارواست و قيد «به غير حق» در آيه «فاستكبروا في الارض بغير حق» توضيحي است، نه آنكه استكبار بحق نيز وجود داشته باشد. ايشان در تعريف استكبار، فرق بين متكبر و مستكبر را نيز بيان مي دارند:
«مستكبر كسي است كه مي خواهد به بزرگي دست يابد و در صدد است كه بزرگي خود را به فعليت برساند و به رخ ديگران بكشد و متكبر كسي است كه بزرگي را به عنوان يك حالت نفساني در خود سراغ دارد و براي خود پذيرفته است.»
استکبار از کجا آغاز ميشود؟ منشأ استکبار ورزي از منظر قرآن چيست؟ چرا مستکبر، ماهيتاً ظالم است؟ در برابر وي چه بايد کرد؟
استكبار و انواع آن در فرهنگ قرآن:
پدیده و عارضه قبیح و ناپسند استکبارورزی به 4 معنا و شکل در قرآن کریم مورد اشاره و بحث قرار گرفته است، 4 قالب و مدلی که ارتباط و سنخیت بالایی نیز با هم دارند و گاهی به‌عنوان «علت، معلول» یکدیگر عمل می‌کنند.
1-استكبار سياسي: حكمراني به ناحق بر مردم و تحمیل دیدگاه خود بر دیگران؛
«ان فرعون علا في الارض و جعل اهلها شيعاً يستضعف طائفه منهم يذبح ابناء هم و يستحيي نساء هم انه كان من المفسدين»
(فرعون در سرزمين (مصر) سربرافراشت، و مردم آن را طبقه طبقه و دچار اختلاف كرد؛ طبقه اي از آنان را زبون مي داشت، پسرانشان را سر مي بريد و زنانشان را (براي بهره كشي) زنده بر جاي مي گذاشت؛ كه وي از فساد كاران بود.) مستكبران سياسي، كساني اند كه حاكميت و اداره جامعه را به دست مي گيرند و بندگان خدا را كوچك، پست، نادان و صغير و خود را قيم آنان مي‌شمرند و بر گردن آنان سوار مي شوند و آنان را به بردگي مي‌گيرند و به ناحق و بر خلاف اصول فطري، عقلي و ديني بر مردم حكم مي رانند. استكبار فرعون، نمرود و همه حاكمان ستمگر در طول تاريخ از اين نوع بوده است. این آیه یکی از روش های مرسوم مستکبرین که همان ایجاد اختلاف در مردم است را بیان می‌دارد.
حضرت موسي(ع) به دليل همين استضعاف بني اسرائيل و به بندگي گرفتن آنان، بر فرعون اعتراض كرد، اما فرعون، نافرماني موسي(ع) از خود را بهانه كرد و موسي(ع) صفت استكباري فرعون را يادآور شد:
«فرعون (به حضرت موسي(ع)) گفت: «آيا تو را از كودكي در ميان خود نپرورديم و سالياني چند از عمرت را در ميان ما نگذراندي و آيا تو نبودي كه آن كار زشت را مرتكب شدي و به ربوبيت من كفر ورزيدي؟!»
موسي(ع) گفت: «آيا اين كه فرزندان اسرائيل را به بندگي گرفته اي، نعمتي است كه منتش را بر من مي نهي؟!»
در ديدگاه فرعون آنروز و فرعونیان امروز بندگان خدا و توده‌های مردم و سایر ملل، بندگان آنان هستند و آنان حق دارند هر كدام را كه بخواهند بكشند و هر كدام را كه مي خواهند به بردگي بگيرند و اين، همان استكبار سياسي است كه امروزه نيز از سوي قدرت‌هاي جهاني- بويژه آمريكا و صهیونیزم- بر ملل مستضعف تحميل مي شود. این نگاهی است که به جریان استکبار اجازه می‌دهد که برای سایر ملل تصمیم بگیرند و تصمیم خود را تحمیل نمایند.
2-استكبار عبادي (استكبار در برابر عبادت خداوند):
در آیه شریفه می‌خوانیم: «و من يستنكف عن عبادته و يستكبر فسيحشر هم اليه جميعاً… و اما الذين استنكفوا و استكبر وافيعذ بهم عذاباً اليماً و لايجدون لهم من دون الله ولياً و لانصيراً» و هركس از پرستش خدا خودداري كند و بر خدا بزرگي فروشد، بزودي همه آنان را به پيشگاه خود گردآورد و… و اما كساني را كه (از اطاعت خدا) خودداري كرده، (در مقابل خداوند) بزرگي كنند، به عذابي دردناك دچار ميكند و آنان در برابر خدا براي خود يار و ياوري نخواهند يافت. این نوع استکبارورزی دو جلوه دارد:
الف- استكبار از عبادت و پرستش و خودداري از اظهار ذلت و خضوع در برابر خدا؛ به تعبير ديگر، كساني كه حاضر نيستند در برابر ربوبیت خدا پيشاني بندگي به خاك بسايند و اظهار ذلت و بندگي كنند، عاقبت اين گونه افراد، ذلت و خواري و دوزخ است؛ «و پروردگارتان فرمود مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم. در حقيقت، كساني كه از پرستش من كبر مي ورزند، بزودي خوار و ذيل به دوزخ وارد مي شوند.»
ب-استكبار از اطاعت خدا؛ كساني هم هستند كه به ربوبيت و الوهيت خداوند معتقدند و در ظاهر اهل عبادت و اطاعت اند. ولي اين اطاعت تا زماني است كه با شأن ذهنی آنان سازگار باشد، اما هرگاه امر خدا را خلاف شأن و مرتبه (ساختگي و دروغين) خود ديدند، از اطاعت سرباز مي زنند و اظهار استکبار مي‌كنند.
استكبار شيطان از اين نوع بود و معمولاً استکبار شیاطین انس نیز از این نوع است. او سالياني دراز عبادت كرده بود ولي امر خدا مبني بر سجده بر آدم بر او سنگين آمد و آن را دون شأن، مقام و مرتبه خود دانست و لذا استكبار ورزيد. همين استكبار او را از مقام قرب پائين كشيد و به پست ترين درجه ذلت و خواري سوق داد.
۳-استكبار اقتصادي (برتري جويي اقتصادي در سايه توانمندی مالي)
«ان قارون كان من قوم موسي فبغي عليهم و آتيناه من الكنوز ما ان مفاتحه لتنوأ بالعصبه اولي القوه إذقال له قومه لا تفرح ان الله لا يحب الفرحين. و ابتغ فيما اتاك الله الدار الاخره ولاتنس نصيبك من الدنيا و أحسن كما أحسن الله اليك و لاتبغ الفساد في الارض ان الله لا يحب المفسدين»
«قارون از قوم موسي(ع) بود و بر آنان ستم كرد و از گنجينه ها آنقدر به او داده بوديم كه كليد آنها بر گروه نيرومندي سنگيني مي كرد. آنگاه كه قوم وي به او گفتند: شادي مغرورانه مكن كه خدا شادي كنندگان مغرور را دوست ندارد و با آنچه خدايت داده، سراي آخرت را بجوي و سهم خود را از دنيا فراموش مكن و همچنان كه خدا به تو نيكي كرده، نيكي كن و در زمين فساد مجوي كه خدا فساد گران را دوست نمي دارد.»
با توجه به این آیه قرآن کریم، آنان كه با گردآوري ثروت حرام، به آقايي و سیادت دنیوی مي رسند و قطب اقتصادي مي شوند و آنگاه بر توده مردم تفاخر مي كنند و به بغي و فساد، روي مي آورند، مستكبران اقتصادي اند. قارون نمونه اعلاي اين گروه است. قرآن كريم در آيات گفته شده، خود برتر بيني و تحقير توده مردم را از سوي قارون بيان مي كند و در ادامه همان آيات كريم متذكر مي شود كه قارون در برابر تذكرات قوم، به‌غلط چنين پنداشت كه اين اموال، در سايه علم و انديشه خودش گرد آمده است؛ در صورتي كه خداوند مي فرمايد ما بسيار از كساني را كه پيش از او و قوي تر بودند، نابود كرديم. اما قارون نيز متذكر نشد و خود واموالش به زمين فرو رفت و هيچ كس نتوانست به كمك او بيايد.
به‌نظر می‌رسد دوگانه تولید قدرت سیاسی از ثروت اقتصادی و بالعکس که مدل مرسوم مستکبرین امروز است همان مشی فرعون-قارونی باشد که در آیات قرآن کریم تذکرات و تنبیهات آن‌را اشاره کردیم. بسياري از شركت هاي اقتصادي و غول هاي تجاري در سراسر جهان وجود دارند كه در سايه قدرت نظامي و سیاسی دول مستکبر، به ملل محروم ظلم مي كنند، اينان همان مستكبران اقتصادي‌اند.
۴-استكبار علمي: خود برتر بيني در سايه داشتن دانش و توانمندی تکنولوژیک
«واتل عليهم نبأ الذي آتيناه آياتنا فانسلخ منها فأتبعه الشيطان فكان من الغاوين»
و بخوان بر آنان سرگذشت آن كس را كه آيات خود را به او داديم، ولي او از لباس آيات ما به درآمد و آنها را بکار نگرفت و از شيطان تبعیت كرد و از گمراهان شد.
كساني كه به مراتب و درجات علمي مي رسند و آن مرتبه علمي در آنان غرور ايجاد مي كند و آنان را به استكبار مي كشاند، داراي اين گونه از استكبارند. داستان نمونه هايي از اين مستكبران نيز در قرآن كريم آمده است. از جمله آنها بلعم بن باعورا است كه آيه مورد بحث، به او اشاره مي كند. خداوند، آيات توحيد خود را به بلعم نمايانده بود، به گونه اي كه حقيقت برايش آشكار ومتجلي شده و هيچ شك و شبهه اي برايش نمانده بود، ولي او از روي استكبار و هواپرستي به جبهه كفر فرعوني پيوست و در برابر موسي (ع) قرار گرفت و از لباس حق به درآمد.
نمونه ديگر مستكبر علمي، وليد بن مغيره است. او از بزرگان قريش و عالمان آنان بود كه خود در مسجدالحرام سخن پيامبر اسلام(ص) را شنيده و تحت تأثير قرار گرفته بود و حتي ميان مردم شايع شده بود كه اسلام آورده است. بزرگان قريش نزد او رفتند و نظرش را درباره قرآن كريم جويا شدند، قرآن كريم عكس العمل او را در برابر اين پرسش قريشيان چنين زيبا بيان مي كند:
«او (براي مبارزه با قرآن كريم) انديشه و مطلب را آماده كرد، مرگ بر او باد! چگونه مطلب را آماده كرد، باز هم مرگ بر او باد! چگونه مطلب (و نقشه شيطاني خود) را آماده كرد! سپس نگاهي افكند و بعد چهره در هم كشيد و عجولانه دست به كار شد آنگاه پشت (به حق) كرد و تكبر ورزيد و سرانجام گفت: اين (قرآن كريم) جز افسون و سحري همانند سحرهاي پيشينيان نيست. اين تنها سخن انسان است (نه گفتار خدا).
سامري نيز نمونه ديگري از اين گروه بود كه در اثر استکبار علمی با بدعت هاي خود، دين ساختگي به بشر ارائه و پس از تلاش هاي حضرت موسي(ع)، پيروان وي را به تفرقه و گمراهي دچار كرد.
بازهم تأکید می نماییم که این 4 جلوه استکبار در ترابط و تأثیرات متقابل بر هم هستند و گاهی تفوّق و غلبه علمی منشأ استکبار سیاسی می‌شود و گاهی استکبار اقتصادی به استکبار سیاسی منجر می‌شود و قس‌علی‌هذا.
ويژگي هاي فرهنگ استكباري در مکتب قرآن
بهترين راه شناخت فرهنگ استكباري از ديدگاه قرآن كريم شناخت چهره هاي شاخص مستكبران و روش و منش آنان از طريق خود قرآن كريم است و «ابليس» سردمدار بزرگ جبهه استكبار است كه براي نخستين بار اين علم را برداشت و پيشوايي مستكبران را بر عهده گرفت. مهمترين ويژگي هاي مستكبران، از نظر قرآن كريم، چنين است:
۱-خودبرتر بيني و تحقیر عملی دیگران:
«قال يا ابليس ما منعك ان تسجد لما خلقت بيدي استكبرت ام كنت من العالين. قال أنا خير منه خلقتني من نار و خلقته من طين.»
(خداوند) فرمود: «اي ابليس، چه چيز تو را مانع شد كه براي چيزي كه به دستان قدرت خويش خلق كردم سجده آوري؟ آيا تكبر كردي يا از برترين ها بودي؟» گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفريده اي و او را از گل!»
از پاسخ شيطان برمي آيد كه استكبار، از توجه به خويش و خود را محور پنداشتن، ناشي مي شود. علامه طباطبايي با استفاده از اين آيات مي نويسند:
«همه گناهان در تحليل نهايي به ادعاي انانيت و ستيز با كبريايي حق تعالي برمي گردد، در حالي كه بنده مخلوق حق ندارد كه در برابر آفريدگار خويش، به خود اعتماد كرده، بگويد: «من». با اين كه عظمت حق سراپرده هستي را فراگرفته و همه در پيشگاه او خاضع و ذليل اند. اگر شيطان مجذوب خود نشده بود و فقط به خويش توجه نداشت و سايه خداوند قيوم را بر خويش مشاهده مي كرد، انانيت و خودبيني اش شكسته و در برابر فرمان الهي خاضع مي شد.
امام صادق(ع) مي فرمايد: «هر كس بر آن است تا براي خود، برتري بر ديگران ببيند، از مستكبران است.»
۲- فخر و مباهات بر امتيازات مادي
«و قالوا نحن اكثر أموالاً و أولاداً و ما نحن بمعذبين» (متوفين به پيامبران«ص») گفتند: ما بيش از شما مال و فرزند داريم و در آخرت نيز عذاب نخواهيم شد.
مستكبران به داشتن اموال و فرزندان بيشتر مباهات مي كنند و آن را نشانه كرامت ذاتي خود مي پندارند و حتي معتقدند كه چون خداوند آنان را در اين دنيا گرامي داشته، در قيامت نيز جايگاهي والا خواهند داشت:
«و هرگاه پس از ناراحتي اي كه به او رسيد رحمتي بدو بچشانيم، مي گويد: «اين به دليل شايستگي و استحقاق من بوده است و گمان نمي كنم قيامت برپا شود و (به فرض كه قيامتي باشد) هرگاه به سوي پروردگارم بازگردانده شوم، براي من نزد او پاداش هاي نيكوتر است.» (فصلت - ۵۰)
در بينش مستكبران ، همه ارزش ها با محك ماديات سنجيده مي شود و يگانه معيار قضاوت، ثروت است كه آمدنش نشان حقانيت است و نبودنش از هيچ ارزشي خبر نمي دهد. از اين رو، اعتراض اين گروه به فرماندهي حضرت طالوت آن بود كه از او براي رياست رهبري شايسته تريم و او لياقت اين مقام را ندارد، زيرا از ثروت بي بهره است: «از كجا او سزاوار بزرگي و رياست برماست، در صورتي كه ما شايسته تر از اوييم و او مال فراوان ندارد؟!» (بقره - ۲۴۷)
و اعتراض آنان به پيامبران اين بود كه چرا دستبندهاي طلايي ندارد! از نظر آنان والاترين انسان ها، با محكم ترين براهين نيز چون گنجينه طلا ندارند، نمي توانند در منصب رهبري و هدايت قرار گيرند.
۳- تحقير توده هاي مستضعف و فرودست
«...ولا أقول للذين تزدري أعينكم لن يؤتيهم الله خيراً اله اعلم بما في أنفسهم اني اذاً لمن الظالمين.»
هرگز به مؤمناني كه در نظر شما خوار مي آيند، نمي گويم كه خداوند خيري به آنان نخواهد داد. خدا به نهان آنان آگاه تر است و (اگر آنان را برانم يا مأيوس كنم)، از ستمكاران خواهم بود. (هود - ۳۱)
اين آيه بيان پاسخ حضرت نوح(ع) به مستكبران قومش است. بينش و قضاوت مستكبران درباره مؤمناني كه از قشرهاي مستضعف جامعه اند، اين است كه آنان اراذل و اوباش و از طبقات پایین‌دست هستند. و نيز گمان مي كنند كه خداوند به محرومان و مستضعفان، خير و سعادت نداده است. از اين رو بايد تحقير شوند و انتظار چنين برخوردي را از سوي پيامبران نيز دارند.
در واقع تهيدستان و مستضعفان جامعه، در نظر ظاهربين اشراف و مستکبرین، مردمي پست و حقير و شایسته تحقیر و تخفیف تلقی می‌شوند.
چون مبناي فكري و عقيدتي مستكبران را ماده پرستي تشكيل مي دهد و بر معيار خودپرستي عمل مي كنند، در منجلاب شهوت غوطه ور مي شوند و بي بندوباري را به اوج مي رسانند. آنان خود فاسدند و ريشه هر فساد اجتماعي هم هستند و از اين قشر، بي بند و باري به قشرهاي پائين جامعه سرايت مي كند و آلودگي در سطحي گسترده، پخش مي شود. (انعام- ۴۹)
رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خميني(ره) چه زیبا مي فرمودند که:
«وقتي خوي زمين خواري و باغ داري و كاخ نشيني در بين مردم باشد، اسباب آن مي شود كه انحطاط اخلاقي پيدا بشود، اكثر اين خوي هاي فاسد از طبقه مرفه به مردم ديگر صادر شده است.»
در کنار اشاره مختصر به این 3 خصوصیت اصلی رفتاری مستکبرین و شیاطین، لازم است از منظر آیات قرآن، شیوه‌های اعمالِ استکبار از سوی مستکبرین نیز بازخوانی و واکاوی شود:
شيوه هاي مستکبرین در به استضعاف‌‌کشاندن مستضعفین:
مستكبران براي دستيابي به قدرت سیاسی و حفظ آن، از روش ها و شيوه هاي گوناگوني بهره مي جويند كه مهم ترين آنها، براساس رهنمودهاي قرآن كريم عبارت از:
۱- به بندگی گرفتن انسانها و اطاعت تحمیلی:
«فقالو أنؤمن لبشرين مثلنا و قومهما لنا عابدون»
پس گفتند: آيا به دو انسان مانند خود ما، كه طايفه آنها (نيز) بندگان ما هستند، ايمان بياوريم؟ (مؤمنون- ۴۷)
قرآن كريم از شيوه فرمانروايي فرعون به «تعبيد» تعبير مي كند. تعبيد به معناي بنده گرفتن و مردم را به زور نيزه به اطاعت واداشتن و از حقوق انساني محروم كردن است. در آيه مورد بحث نيز فرعون و مستكبران قومش مي گفتند كه بني اسرائيل، بندگان ما هستند. روشن است كه بني اسرائيل، فرعون را پرستش نمي كردند و در ظاهر برده او نبودند، ولي سيطره طاغوتي و ظالمانه فرعون، چنان بر مردم سايه افكنده بود كه از خود، اراده و شخصيتي نداشتند و به اجبار و قهر، از فرمان او بدون چون وچرا پيروي مي كردند. خداوند بزرگ در سوره اي ديگر، اين سيطره ظالمانه را از زبان فرعون چنين نقل مي فرمايد: «و ما بر آنان مسلطيم». (اعراف- ۱۲۷)
حضرت علي(ع) هم در خطبه قاصعه، محكوميت بني اسرائيل در چنگال فرعون و تسلط ستمگرانه فرعون را «بنده گرفتن» مي خواند و مي فرمايد: «فراعنه، آنان را به بندگي گرفته بودند.» شيوه مستكبران پيوسته چنين است كه همه مردم را «عبد» خود قلمداد مي كنند. چنان‌كه حضرت علي(ع) در مورد بني اميه نيز خبر داده كه آنان بندگان خدا را به بندگي خود مي گيرند. توقع امروز مستکبرین از سایر اقوام، گروه‌ها و ملل نیز اظهار عبادت و اطاعت مطلق از فرامین و خواسته‌های آنهاست.
۲- جنگ رواني گسترده و سنگین به قصد استحمار مردم:
«قال ألقو فلما القوا سحروا اعين الناس و استرهبو هم و جاءوا بسحر عظيم»
(موسي«ع») گفت: «شما بيفكنيد» و چون افكندند، ديدگان مردم را افسون كردند و آنان را به ترس انداختند و سحري بزرگ در ميان آوردند. (اعراف- ۱۱۶)
مستكبران براي اين كه بتوانند بر مستضعفان جامعه سلطه يابند، توان تفكر و تجزيه و تحليل مسائل را از آنان مي گيرند و در برابر تعمیق، به تحمیق می‌پردازند. در جامعه استكبار زده، عموم مردم عوام هستند وقدرت تحليل و فهم مسائل را ندارند و عقلشان به چشمشان است. چون حضرت موسي (ع) در جامعه استكبار زده فرعوني براي دعوت به توحيد قيام مي كند، مستكبران او را به مبارزه فرا مي خوانند و ساحران ورزيده را براي مبارزه با او بسيج مي كنند. در اين جامعه، چنان حاكمان مستكبر از قيام توده مردم خيالشان راحت است كه حاضر مي شوند اين مبارزه در حضور آنان باشد:
هم اكنون موعدي ميان ما و خود قرارده كه نه ما و نه تو، از آن تخلف نكنيم. آن هم در مكاني هموار. (فرعون) گفت: «موعد من و شما روز زينت، به شرط اين كه در نيمروز و هنگام اجتماع همه مردم باشد.» (طه ۵۸ و ۵۹)
حتي درباريان فرعون، مردم را جمع مي كنند تا با هياهو و شعار، موجب تقويت روحيه ساحران شوند و در صورت پيروزي، آنان را تشويق كنند و مطمئن بودند كه مردم تحت تأثير موسي (ع) قرار نمي گيرند سپس ساحران با كارهاي عجيب و غريب، مردم را مسحور كردند و چنان بر ذهن و فكر آنان غالب آمدند كه ديگر توان فكر و تجزيه و تحليل نداشتند. آيه ابتداي بحث بر همين مطلب اشاره دارد و اين همان استحماري است كه همه مستكبران و ظالمان براي بسط حاكميت خود از آن بهره گرفته اند. در مقابل حضرت موسي(ع) نیز با اعتقاد و اعتماد به خداوند بزرگ، از شكوه ظاهري و جوسازي و جنگ روانی درباريان نهراسيد و شروع مبارزه را به ساحران واگذاشت و در مقابل آنها منطق برتر خود را و توانایی الهی خود را ارائه و آنان را مغلوب کرد.
مستكبران، حتي از تردستان و ساحران براي تحميق مردم و ادامه سلطه مستكبرانه خويش سود مي جويند؛ چنان كه مستكبران امروز جهان و در رأس آنان، آمريكا و صهيونيسم ، نيز براي تحميق مخاطبان خود از رسانه هاي جمعي و بين المللي سود مي برند و به هر روشي متوسل مي شوند. درک این مشابهت‌های رفتاری راهگشای رفتاری خوبی برای امروز ماست.
۳- فريب و خدعه
«كذلك ما أتي الذين من قبلهم من رسول إلا قالو ساحر أو مجنون»
همچنين هيچ پيامبري پيش از آنان نيامد، مگر آنكه گفتند: «جادوگر يا ديوانه است.» (ذاريات ۵۲)
تبليغات شيطنت آميز و همراه با مكر و حيله، از ديگر روش هاي مستكبران است. آنان براي خاموش كردن فرياد حق‌طلبانه انسان‌هاي الهي، فضاي جامعه را از دروغ و تهمت پرمي كنند تا تشخيص واقعيت براي توده مردم سخت شود. از اين رو، در تاريخ، پيوسته پيامبران الهي را ساحر و مجنون معرفي كرده اند. فرعون در برابر دعوت موسي(ع) مي گفت: «مي ترسم كه او دين شما را عوض كند يا در زمين فساد بيفكند.» او بدين وسيله به مردم القا مي كرد كه شما، خود داراي دين و آيين هستيد و با بودن موسي (ع) از دو جهت نگران شما هستم، يكي آنكه عقيده شما را بگيرد و ديگر آنكه اختلاف افكني كند و فساد به پا نمايد.
این آیات نشان می‌دهد که مستكبران براي مقابله با رسولان الهي، گاه از راه تظاهر به دلسوزي براي دين و آئين مردم وارد شده، پيام آوران الهي را گمراه و گمراه كننده خوانده اند و مي خوانند. طرفداري از حقوق بشر، مبارزه با تروريسم و مانند آن مصداق هاي كاملي بر اين روش خدعه‌آمیز مستكبران جهاني است كه از فرعون و قبل او شروع شده و تا امروز ادامه دارد.
4- رواج آداب و رسوم قومي و قبیله‌ای:
«وكذلك ما أرسلنا من قبلك في قريه من نذير إلا قال مترفوها إنا وجدنا آباءنا علي أمه و إنا علي آثارهم مقتدون». هيچ رسولي را پيش از اين به هيچ شهر و دياري نفرستاديم مگر آنكه مترفين آن ديار به رسولان گفتند: «ما پدران خود را بر آئين و عقايدي يافتيم و از آنان پيروي مي كنيم.» (زخرف- ۲۳)
مستكبران براي ايجاد الفت و اعتقاد ميان زيردستان خود و به وجود آوردن اتحاد قومي و تاريخي، به آداب و رسوم قومي و قبيلگي توسل مي جويند و با ساختن نمادهاي قومي و رواج آنها، همگي را پيرامون اين نمادها گردمي آورند. عشق و اعتقاد به اين نمادها، هيچ دليل عقلاني ندارد و تنها ازعلاقه قوميت، مليت وپايبندي به رسوم و اعتقادات آبا و اجدادي نشأت مي‌گيرد. سلاح فرعونيان نيز در برابر حضرت موسي(ع) همين بود كه مي گفتند: «آيا آمده اي تا ما را از مرام پدرانمان برگرداني؟!»
دشمنان حضرت صالح(ع) نيز مي گفتند: «آيا ما را از پرستش آنچه پدرانمان مي پرستيدند، بازمي داري؟»
آنان با اين استفهام اظهارمي كردند: تو ما را از مراسم ملي و سنت هاي تاريخي مان نهي مي كني و مي خواهي برترين مظاهر فرهنگ ملي و قومي ما را كه بت پرستي است، ازميان جامعه برداري؟! مستکبرین معمولاً با این روش مانع شکل‌گیری وحدت راهبردی و حتی وحدت تاکتیکی در مستضعفین عالم می‌شوند.
5- ايجاد جامعه طبقاتي
«ان فرعون علا في الارض و جعل اهلها شيعاً يستضعف طائفه منهم». فرعون در زمين بلندپروازي كرد و اهل آن را دسته دسته ساخت و گروهي را به استضعاف گرفت.
مستكبران ستمگر، براي اين كه پايه هاي حاكميت خود را محكم كنند و از خشم توده هاي مردم در امان باشند، از روش ايجاد اختلاف و درگيري هاي قومي و قبيله اي بهره مي گيرند. آنان گروه ها را برضد يكديگر تهييج مي كنند و به جان هم مي اندازند و خود آتش بيار معركه مي شوند تا نيروي آنان در اين درگيري ها مصرف شود و ديگر فرصت تفكر درباره حاكميت و ظلم هاي او را نيابند. روش فرعون نيز همين گونه بود و قبطيان را بر بني اسرائيل چيره كرده و آتش جنگ را ميان اين دو گروه شعله ور كرده بود.
اتفاقات دهه‌های اخیر خاورمیانه به‌خوبی این روش مستکبرین را تداعی می‌کند.
اصول برخورد با مستکبران از منظر قرآن حکیم
اکنون مسئله و سؤال اصلی اینجاست که در برابر این هجمه پیچیده و روشهای متکثر چه باید کرد و استراتژی ما چه باید باشد، پیشنهادات قرآن کریم راهگشا و مبیّن نقشه راه تقابل با مستکبرین است.
۱ـ خود باوري و اعتماد به نفس و اعتقاد به توان درونی
«ولاتهنوا و لا تحزنوا و أنتم الأعلون ان كنتم مؤمنين» و اگر مؤمن ايد سستي مكنيد و غمگين مشويد كه شما برتريد.
بيان شد كه يكي از روش هاي غلبه مستكبران بر توده مردم و به استضعاف كشيدن آنان، تلقين اين مطلب است كه توده مردم بدون تكيه بر ثروتمندان، صاحب منصبان و قدرتمندان قادر به ادامه حيات نيستند. تا آنجا كه فراعنه، خود را خداي مردم روي زمين و رب مردم و صاحب و مالک آنان معرفي مي كردند. پيامبران الهي، در برابر اين سيره مستكبران، همواره در پي زدودن جهل و ناداني از مستضعفان و القاي روحيه و اعتماد به نفس و توكل بر خدا بوده اند و همواره به قدرت درونی و توان درون‌زای مردم اذکار و یادآوری دارند.
شادی اصلی‌ترین متد امام راحل نیز همین بود؛ امام خميني(ره) با زدودن انديشه وابستگی از ملت ايران، ثابت كرد كه يك ملت مي‌تواند بر خود تكيه كند و به پيروزي برسد و اين پيروزي وامدار خودباوري و اتكاي به نفس است.
۲ـ برخورد تهاجمي و طلبکارانه با استكبار
در قرآن کریم می‌خوانیم: «الذين آمنوا يقاتلون في سبيل الله والذين كفروا يقاتلون في سبيل الطاغوت فقاتلو أوليا الشيطان ان كيد الشيطان كان ضعيفاً» كساني كه ايمان آورده اند در راه خدا كارزار مي كنند و كساني كه كافر شده اند، در راه طاغوت مي جنگند. پس با ياران شيطان بجنگيد كه نيرنگ شيطان (درنهايت) ضعيف است.
مستكبران همانند آن گرگ و حيواني هستند كه هر گاه بدو حمله كني عقب مي نشيند و هرگاه بگريزي در پي تو مي دود. وجود اين روحيه در مستكبران اقتضا مي كند كه مردم مستضعف، همواره در برابر آنان، موضعي تهاجمي اختيار كنند تا آنان زمينه پيشروي نيابند. افزون بر آن مستكبران، اهل شفقت و دلسوزي نيستند تا چنانچه ملتي را در ضعف و ناتواني مشاهده كنند، به رحم آيند و از استثمارش دست بردارند، بلكه آنان همچنان به ظلم خود ادامه مي دهند. سيره پيامبران در برخورد با مستكبران، سيره اي تهاجمي بوده است. پيامبر اكرم (ص) در نامه هايي كه به سران ايران و روم و برخي كشورهاي ديگر فرستاد، با آنان از موضعي برتر سخن گفت. در نامه آن حضرت به كسري، پادشاه ايران، آمده است:
مسلمان شو تا در سلامت باشي و اگر اباكني، گناه مجوس برعهده توست. جمله مسلمان شويد تا در سلامت باشيد، در نامه هاي آن حضرت به قيصر روم، پادشاه مصر و نجاشي دوم و پادشاه يمامه نيز به چشم مي خورد.
۳ـ شكيبايي و پايداري در مبارزه و اعتماد به وعده‌های الهی:
«يا ايها النبي حرض المؤمنين علي القتال ان يكن منكم عشرون صابرون يغلبوا مائتين و ان يكن منكم مائه يغلبوا أافاً من الذين كفروا بأنهم قوم لايفقهوم. الان خفف الله عنكم و علم أن فيكم ضعفاً فإن يكن منكم مائه صابره يغلبوا مائتين و إن يكن منكم ألف يغلبوا ألفين بإذن الله و الله مع الصابرين»
هر گاه بيست نفر با پايداري از شما باشند، بر دويست نفر غلبه مي كنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از كافران؛ زيرا آنان گروهي هستند كه نمي فهمند. هم اكنون خداوند به شما تخفيف داد و دانست كه در شما ناتواني است. بنابراين، هر گاه صدنفر با استقامت از شما باشند، بر دويست نفر پيروز مي شوند و اگر هزار نفر باشند بر دو هزار نفر به فرمان خدا غلبه خواهند كرد و خدا با صابران است.
سومين اصل اساسي كه بايد در مبارزه مورد توجه باشد، شكيبايي و بردباري در برابر مشكلات و گرفتاري هاست. روشن است كه ابعاد پيروزي در مبارزه با قدرتمندان و مستكبران به تناسب توان قدرت مستضعفان با مستكبران، متفاوت است و بسا كه مبارزه ملتي ده‌ها سال طول بكشد. در چنين شرايطي، نيل به پيروزي و استقلال كامل، نياز به شكيبايي و پايداري دارد. خداوند سبحان در قرآن كريم پيروزي بني اسرائيل بر فرعونيان را محصول صبر و شكيبايي آنان در مبارزه معرفي كرده است.
خداوند در آيات گرانقدر مورد بحث نيز به همين موضوع اشاره دارد و مي فرمايد كه هر نفر از مؤمنان مستضعف توان غلبه بر ده نفر از كافران مستكبر را دارد، زيرا آنان بينش صحيح ندارند و عاملي آنان را در صحنه هاي خوف و خطر به مقاومت نمي خواند، ولي شما از بينش عميق بهره منديد و مي توانيد با نيروي صبر و مقاومت، آنان را از ميان ببريد. البته در آيه بعد يادآور شده كه چون در گذر زمان شما ناتوان شده ايد و از صبر و قدرتتان كاسته شده، بنابراين توان داريد كه دو برابر خودتان را از ميان برداريد و به پيروزي برسيد.
رمز پيروزي ديگر پيامبران الهي نيز شكيبايي و پايداري معرفي شده است. قرآن كريم مي فرمايد: «و پيش از تو نيز پيامبراني تكذيب شدند، ولي بر آنچه تكذيب شدند و آزار ديدند شكيبايي كردند تا ياري ما به آنان رسيد».
شيوه هاي مبارزه صحیح با استكبار در قاموس قرآن کریم:
آنچه که تاکنون و در این بستر زمانی بیشتر به آن نیاز داریم متدها، اسلوب‌ها و شیوه‌های کارآمد مبارزه همه‌جانبه و دقیق با دشمن مکّار است.
۱ـ در ابعاد سياسي ـ نظامي
الف) تحقير مستكبران و شكستن شكوه دروغين آنان
آیه شریفه می‌فرماید: «يا قوم إن كان كبر عليكم مقامي و تذكيري بآيات الله فعلي الله توكلت فأجمعوا أمركم و شركاء كم ثم لايكن أمركم عليكم غمه ثم اقضوا إلي و لاتنظرون»
«اي قوم من اگر مقام و يادآوري من به آيات الهي بر شما سنگين و تحمل ناپذير است (هر كار از دستتان ساخته است بكنيد) من بر خدا توكل كرده ام، فكر و قوه و قدرت خود و خدايانتان را يك جا گرد آوريد تا هيچ چيز بر شما پوشيده نماند، پس اگر مي توانيد به حيات من پايان دهيد و هيچ مهلتم ندهيد.»
اين آيه، سخن حضرت نوح(ع) به قومش است و لحن آن شامل تحقيرآميزترين گونه برخورد با آنان است. آن حضرت مي فرمايد كه همگي شما با خدايانتان متحد شويد و بر من هيچ ترحم نكنيد و اگر مي توانيد جان مرا بگيريد وخود را راحت كنيد، ولي بدانيد كه من به پشتيبان قادر و توانايم تكيه كرده ام و از شما خوف و هراسي ندارم.
برخورد ساحران فرعون نيز پس از ايمان آوردن به موسي(ع)، برخوردي كوبنده و تحقيرآميز با فرعون بود. آنان، پس از تهديدهاي فرعون مبني بر قطع دست و پايشان، با استواري تمام پاسخ دادند:
گفتند: ما هرگز تو را بر معجزاتي كه به ما رسيده و بر خدايي كه ما را آفريده است ترجيح نمي دهيم و اختيار نمي كنيم. هر كار كه مي خواهي و مي تواني بكن كه قدرت تو تنها در پايان دادن به حيات دنيايي ما كارآيي دارد.
اين پاسخ بسيار تحقيركننده و شكننده بود و آنان به طاغوتي جبار چون فرعون اعلام كردند كه ما هرگز تو را بر خدا ترجيح نمي‌دهيم و جايزه و پاداش تو براي ما ارزشي ندارد. اين گونه پاسخ ها و برخوردها، شكوه و شوكت مستكبران ر ا خرد و تباه مي كند و آن هیمنه ظاهری که باعث خوف توده‌های مردم می‌شود را به سخره می‌گیرد.
ب – حمايت همه‌جانبه از مستضعفان
«قالوا أنو من لك و اتبعك الأرذولون. قال و ما علمي بما كانوا يعملون. إن حسابهم إلا علي ربي لو تشعرون. و ما أنا بطارد المؤمنين»
گفتند: «آيا به تو ايمان آوريم و حال آن كه پابرهنگان بي نام و نشان از تو پيروي كرده اند». (نوح«ع») فرمود: «من مي دانم آنها چه كاري داشته اند! حسابشان جز با خدا نيست؛ اگر مي فهميد و من طردكننده مؤمنان نيستم».
حمايت از فقيران و محرومان در واقع ايجاد يك جبهه قوي و سازماندهي نيروهاي متفرق در برابر مستكبران است. مطالعه تاريخ پيامبران الهي و پيروان واقعي مكتب توحيد نشان مي دهد كه پايگاه طبقاتي بيشتر آنان، فقيران و محرومان بوده اند و هيچ يك از پيامبران الهي و از جمله حضرت نوح(ع) با ثروتمندان و زورمداران همفكر و در برابر محرومان و مستضعفان نبوده اند.
حضرت علي(ع) درباره سيره حضرت سليمان(ع) كه داراي ملك و سلطنت بوده است، مي فرمايد: حضرت سليمان(ع) بامدادان با ثروتمندان و اشراف احوالپرسي مي كرد تا اين كه نزد تنگدستان مي آمد و با آنان مي نشست و اظهار مي داشت كه مسكيني هستم با مسكينان. پيامبر اكرم(ص) نيز تا پايان عمر شريفش با فقيران و محرومان به سر برد و پيشنهاد مترفان را مبني بر كناره گيري از فقيران، نپذيرفت.
ج) وحدت و انسجام ایمانی برادران دینی
«انما المؤمنون إخوه فأصلحوا بين إخويكم و اتقواالله لعلكم ترحمون»
بدرستي كه مؤمنان با هم برادرند، پس ميان برادران تان را سازش دهيد و از خدا پروا داريد، اميد است كه مورد رحمت قرار گيريد.
بيان شد كه يكي از راه هاي سلطه مستكبران بر مردم و به استضعاف كشيدن آنان، ايجاد تفرقه و تشتت ميان آنان است. براي مبارزه با مستكبران، بايد درجهت مخالف اين راه گام برداشت و با وحدت و انسجام ضربه هاي مهمي بر آنان وارد كرد. پيامبر اكرم(ص) در قيام خود بر ضد استكبار و حاكميت ظلم و جهل، به وحدت افراد جبهه حق اهميتي بسيار مي داد. در دوران مكه، مسلمانان احساس يكرنگي و برادري مي كردند و مشكلي در اين باره در ميان نبود، ولي با هجرت به مدينه، ياران پيامبر(ص) را دو گروه تشكيل مي دادند؛ انصار و مهاجران. افزون بر تفاوت شرايط اقتصادي ومادي، اين دو گروه در دو محيط فرهنگي رشد كرده بودند و ناهمخواني هايي با هم داشتند. پيامبر اكرم(ص) براي استحكام بيشتر اين جبهه چاره انديشي كرد و طرح «مؤاخاه» و برادري را مطرح كرد.
اسلام، وحدت را از جمع مسلمانان نيز فراتر برده و از اهل كتاب خواسته تا به همراه مسلمانان، حول اصل مشترك توحيد و نفي شرك گرد آيند.
۲ـ در ابعاد فرهنگي ـ اجتماعي
الف ـ ارائه فرهنگ توحيدي و حياتبخش
«و لقد بعثنا في كل أمه رسولاً أن اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت».
و در واقع در ميان هر امتي فرستاده اي برانگيختيم (تا بگويد) خدا را بپرستيد و از طاغوت بپرهيزيد.
بي گمان، مستكبران از جهل و ناآگاهي محرومان بسيار سود مي جويند و در بسياري از موارد، همين ناآگاهي ها موجب مي شود مردم تن به استضعاف دهند و استكبار را بپذيرند و در مسير خواسته هاي مستكبران گام بردارند. دعوت پيامبران الهي، دعوت به آگاهي و بيداري است و آنان پيش از آغاز جهاد، دعوت به توحيد را با حكمت، موعظه حسنه و مجادله كلامي آغاز مي كنند سپس با آن عده از مشركان كه دعوت حق را نپذيرفتند و به توطئه هاي خود ادامه دادند، قتال مي كنند. اين بدان سبب است كه انبيا پيش از توجه به نيروي سلاح و قدرت آهن، به نيروي آگاهي و كاربرد شگرف استدلال و موعظه توجه دارند و آن را مقدم مي دارند و در جهت افزایش بصیرت و معرفت مردم اقدام می‌کنند.
اصول دعوت فرهنگي جبهه حق بر چند محور قرار دارد:
۱ـ آگاهي به مبدأ و معاد و توجه به توحید و یکتاپرستی و قیامت
۲ـ معرفت به كرامت و مقام انساني و یادآوری شأن و جایگاه والای او
۳ـ توجه دادن مستمر به مسئوليت‌هاي انساني و ايماني
4- دشمن‌شناسی افشاء چهره حقیقی و شیوه‌های دشمن
پيامبران ابتدا با روشنگري هاي خود و با استدلال هاي منطقي مخاطبان را به راه هدايت و افزایش معرفت دعوت مي كنند و سپس از آنها مي خواهند كه در برابر طاغوت ها و مستكبران بايستند و از چيزي نهراسند.
ب) شناسايي روشهای دشمن و ابطال فرهنگ استكباري
«و لقد أرسلنا موسي بآياتنا و سلطان مبين. ألي فرعون و ملائه فاتبعوا أمر فرعون و ما أمر فرعون برشيد»
و به راستي، موسي را به آيات خود و حجتي آشكار به سوي فرعون و سران (قوم) وي فرستاديم، ولي (سران) از فرمان فرعون پيروي كردند، و فرمان فرعون صواب نبود.
از مهم ترين راه هاي مبارزه با استكبار و جلوگيري از گسترش فرهنگ فرومايه اش، شناسايي و ابطال آن فرهنگ است. از همين رو، در آيه ياد شده نيز خاطرنشان شده كه موسي(ع) با آيات روشن به سراغ فرعون رفت و نشان داد كه «امر» فرعون، يعني كلام و عملش، كه از فرهنگ استكباري اش نشأت مي گرفت، راه به صواب نمي برد. حضرت ابراهيم(ع) نيز با بيان دلايل واضح، پوشالي بودن فرهنگ نمروديان را اثبات كرد و راه گمراه كردن مستضعفان را بر آنان بست.
يكي از مصادق فرهنگ استكباري مستكبران كه همواره مي خواهند بدان وسيله مردم را تحت استعمار خود نگهدارند، ترويج فرهنگ جبرگرايي است. مستكبران با اين تلقين كه فرمانبرداري شما و تسلط ما بر شما خواست خداست و نيز نمي توان با مشيت الهي مخالفت كرد، قدرت هرگونه تفكر درباره قيام و انقلاب را از مستضعفان مي گيرند، اما از سوي ديگر پيامبران الهي و مصلحان واقعي به روشنگري پرداخته و به مردم تفهيم مي كنند كه خواست خداوند، پيروزي حق بر باطل و شكست فرهنگ استكباري است و بدين طريق مردم را به تلاش در راه برپايي حكومت هاي الهي تشويق مي كنند. آنان، آزاد بودن و داشتن مسئوليت را به انسان ها گوشزد مي كنند و مردم را از تسليم شدن در برابر طاغوت ها برحذر مي دارند و اين از نخستين گام ها در راه مبارزه با مستكبران است. امروز نیز، غربگرایان با القای هژمونی مسلط غرب بر جهان از لزوم همراهی اجباری با اراده آنان می‌گویند. پيامبران و مصلحان همچنين به مقابله با مفاسد فرهنگ استكباري پرداخته و با فساد اخلاقي و بي بند و باري قشر مرفه و مستكبر ـ كه به مردم فقير نيز سرايت مي كند ـ مبارزه كرده اند.
۳ـ در بُعد اقتصادي
«و لاتمدن عينيك إلي ما متعنا به أزواجاً منهم زهره الحياة الدنيا لنفتنهم فيه و رزق ربك خير و ابقي»
و هرگز چشمان خود را به نعمت هاي مادي، كه به گره هايي از آنان داده ايم، ميفكن! اين زيورها و شكوفه هاي زندگي دنياست، تا آنان را در آن بيازماييم؛ و روزي پروردگار تو بهتر و پايدارتر است.
براي پرورش و شکوفایی روحيه استكبارستيزي در بعد اقتصادي، دو راهكار مهم وجود دارد؛ يكي از آن دو، دميدن روح قناعت و بي اعتنايي نسبت به ثروتمندان در ميان مؤمنان است. اين آيه به پيامبر (ص) خاطرنشان مي كند كه چشم به اموال و دارايي هاي ديگران نداشته باشد كه همين قانع بودن و به ثروت ديگران طمع نداشتن، خود يك ارزش است. رسول اكرم(ص) در اين باره مي فرمايد: «كسي كه اهل دنيا را بزرگ دارد و به طمع دنياي او، او را دوست بدارد، خداوند بر او خشم مي گيرد».
حضرت علي(ع) نيز مي فرمايد: «چه زيباست تواضع ثروتمندان در برابر فقيران براي پاداشي كه نزد خدا دارند و زيباتر از آن بي اعتنايي فقيران به ثروتمندان است براي اعتماد و تكيه اي كه بر خدا دارند».
كساني كه در اين مكتب تربيت يافته اند، گاه عمري را در فقر و تنگدستي زندگي كرده اند، ولي هيچ گاه حاضر نشده اند كه دستي به سوي مستكبران دراز كرده و از آنان درخواستي كنند، و دوم، كوشش براي يافتن استقلال اقتصادي است. اگر ملتي قانع باشد و به آنچه خود دارد، اكتفا كند و در جهت پيشرفت اقتصادي و استقلال اقتصادي گام بردارد، هيچ گاه مستكبران نمي توانند آنان را به خضوع در پيشگاه خود وادارند. دعوت اسلام به فقر و تحمل آن نیست بلکه به تلاش در جهت تولید ثروت حلال است.
مراحل مبارزه پيامبران با مستكبران
پيامبران الهي پس از ابلاغ رسالت خويش، به طور معمول با مقاومتهايي از ناحيه برخي از مردم و بويژه مستكبران روبه رو شده اند. بررسي آيات قرآن كريم، نشان مي دهد كه دعوت و مبارزه با مستكبران، شامل پنج مرحله بوده است.
مرحله اول، ابلاغ رسالت است، در اين مرحله، هر پيامبر الهي به تناسب مأموريت خود پس از دعوت به توحيد، پيام هايي را براي مردم مطرح كرده است. در پي اين مرحله، واكنش اوليه قوم آغاز مي شود، در اين مرحله، جهل مخالفان، دعوت پيامبران الهي را رد و يا در نهايت درخواست بينه و دليل مي كند. در مرحله سوم، پيامبران الهي به آوردن دليل و برهان مي پردازند و معجزات خويش را ارائه مي‌كنند.
مرحله چهارم واكنش نهايي قوم است كه مردم دو دسته مي شوند: بيشتر انسان هاي پاك نهاد و منصف كه دل به دنيا نبسته اند، ايمان مي آورند و متأسفانه عده اي مغرور و متكبر و مستكبر، به مخالفت مي پردازند. در بيشتر اقوام گذشته، مانند قوم نوح(ع)، هود(ع)، صالح(ع)، شعيب(ع) و قوم موسي(ع) چنين بوده است. مرحله آخر نيز، مرحله فرود آمدن عذاب و بيان عاقبت مستكبران است.
این سرنوشت مشترک مستکبرین در طول تاریخ است که نهایتاً به کامیابی دنیوی نیز نائل نمی‌شوند و حسرت‌زده و بدبخت آنهایی که تکیه‌گاه خود را، خانه سست عنکبوت قرار می‌دهند.
ما اکثر العبروا قل‌الاعتبار؛ فاعتبروا یا اولی‌الابصار .
