معضل سلبریتی‌ها؛ ستاره‌های کوچک بر صحنه‌های بزرگ

گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ حمیدرضا آل محمد: «پس از طوفان نوح، سلبریتی بزرگ‌ترین تهدید برای تمدن بشر بوده است. بهتر است ستاره‌های کوچک را از سوارشدن به کشتی بر حذر داریم.» این جمله برگرفته از مقاله «فریس» در کتاب «جامعه‌شناسی سلبریتی» است. این جمله در مواجهه اول، بیانگر نگاهی رادیکال و به‌شدت انتقادی به مقوله سلبریتی است؛ ولی با دقتی بیشتر در می‌یابیم که امروزه سلبریتی‌ها، نه‌تنها در عرصه فرهنگ و هنر، بلکه در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی و... نیز ورود کرده و در سطوح مختلف زندگی اجتماعی، از شخصی‌ترین مسائل - مانند انتخاب پوشش تا مسائل کلانی همچون انتخابات و کنش‌های سیاسی و اجتماعی - نفوذ کرده‌اند؛ یعنی در حوزه‌هایی که معمولاً دارای بینش و عمق نگرش نیستند و ما را از اندیشه‌ورزی و دید انتقادی به امور اجتماعی و مسائل مهم جامعه باز می‌دارند. واژه سلبریتی، نه‌تنها در سطح اندیشمندان و پژوهشگران که عموماً با دیدگاهی انتقادی به آن پرداخته‌اند، بلکه در اذهان و افکار عمومی جامعه نیز دارای بار منفی است و این بار منفی به نحوه زندگی و عملکرد عموم آنان و آنچه می‌گویند و به نمایش می‌گذارند و تأثیرات آن بر سطوح فردی و جمعی بر می‌گردد.

قهرمان، شخصیتی است که نباید آن را با سلبریتی اشتباه گرفت. قهرمان تأکیدش بر اخلاق و تأثیرگذاری مثبت است و در افکار عمومی دارای بار مثبت بوده و شهرتی ماندگار و ستودنی در نسل‌های گوناگون جامعه دارد. در سطور پیش رو، سعی شده تا به تفاوت‌های سلبریتی و قهرمان، بدون دیدگاهی جانب‌دارانه و سوگیری منفی نسبت به مفهوم سلبریتی و با نگاهی علمی و توجه به منابع مهم در این خصوص، پرداخته شود و به بررسی تفاوت‌های اصلی بین سلبریتی و قهرمان و تبیین ویژگی‌ها و نقش‌های هر یک در جامعه به‌اختصار اشاره گردد. هرچند در خصوص مفاهیم شهرت، سلبریتی و قهرمان با فقر منابع فارسی - چه ترجمه و چه تألیف - روبه‌رو هستیم و نیاز به کار در این حوزه از سوی پژوهشگران به‌شدت احساس می‌شود. در ادامه ابتدا به تعریف مفاهیم سلبریتی و قهرمان و ویژگی‌ها و تأثیرات فردی و اجتماعی مثبت و منفی آنها می‌پردازیم و سپس به‌اختصار به برخی تفاوت‌های آنها اشاره خواهد شد.

سلبریتی‌ها به واسطه تبلیغات تجاری و فعالیت‌های تبلیغاتی، می‌توانند فرهنگ مصرف‌گرایی را ترویج کنند و مردم را به خرید و مصرف بیشتر کالاها و خدمات تشویق کنند. فرهنگ مصرف‌گرایی می‌تواند به ایجاد نیازهای غیرضروری و مشکلات مالی منجر شود

در یک تعریف کلی، سلبریتی به فردی اطلاق می‌شود که به دلیل فعالیت‌های خاص، مهارت‌ها، جذابیت‌ها یا حضور مستمر در رسانه‌ها به شهرت و محبوبیت دست یافته است. این افراد می‌توانند در زمینه‌های مختلفی مانند بازیگری، موسیقی، ورزش، مدلینگ، تلویزیون و اخیراً شبکه‌های اجتماعی فعال باشند. سلبریتی‌ها دارای ویژگی‌هایی هستند که آنها را از قهرمانان متمایز می‌کند. حضور مستمر در رسانه‌ها یکی از این ویژگی‌هاست. سلبریتی‌ها به طور دائمی در رسانه‌ها حضور دارند و از طریق تلویزیون، سینما، مجلات و شبکه‌های اجتماعی با مخاطبان خود در ارتباط هستند. ویژگی دیگر آنها داشتن جذابیت بصری است. ظاهر زیبا در موفقیت سلبریتی‌ها نقش مهمی دارد. بسیاری از سلبریتی‌ها به دلیل زیبایی ظاهری و استایل منحصربه‌فردشان معروف شده‌اند. دیگر ویژگی آنها توانایی جلب‌توجه است. سلبریتی‌ها مهارت خاصی در جلب‌توجه عمومی - خواه از طریق عملکرد هنری یا ورزشی‌شان، خواه از طریق رفتارهای اجتماعی و حضور در رویدادهای عمومی و خواه از طریق نمایش روزمرگی‌های زندگی شخصی دارند.

تأثیرگذاری بر فرهنگ عامه، ویژگی بعدی است. سلبریتی‌ها به‌عنوان نمادهای فرهنگی، نقش مهمی در شکل‌دهی به سلیقه‌ها، رفتارها و ترجیحات عمومی ایفا می‌کنند. پنجمین ویژگی سلبریتی‌ها، فعالیت‌های تبلیغاتی آنهاست. سلبریتی‌ها معمولاً در تبلیغات تجاری نقش ایفا می‌کنند و برندهای مختلف از شهرت آن‌ها برای فروش محصولاتشان استفاده می‌کنند. آخرین ویژگی قابل‌ذکر برای سلبریتی‌ها، نمایش زندگی شخصی‌شان است، زندگی خصوصی سلبریتی‌ها، همواره موردتوجه رسانه‌ها و عموم مردم قرار دارد و حواشی زندگی آنها، بخش زیادی از جذابیت رسانه‌ای‌شان را تشکیل می‌دهد. سلبریتی‌ها نقش مهمی در تولید و مصرف محتوای رسانه‌ای دارند. آن‌ها از طریق حضور در فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی، موسیقی و حتی شبکه‌های اجتماعی، محتوای متنوعی را تولید و مصرف می‌کنند. رسانه‌ها نیز با استفاده از جذابیت‌های سلبریتی‌ها، مخاطبان بیشتری را جذب نموده و درآمدهای بیشتری کسب می‌کنند.

سلبریتی‌ها، به‌عنوان چهره‌های مشهور و شناخته‌شده در سطح جامعه، تأثیرات قابل‌توجهی بر جنبه‌های فردی و اجتماعی دارند. این تأثیرات می‌توانند هم مثبت و هم منفی باشند و در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی نمایان شوند. از جمله تأثیرات مثبت سلبریتی‌ها می‌توان به الهام‌بخشی و تبدیل‌شدن به الگوهای مثبت اشاره کرد. سلبریتی‌ها می‌توانند به‌عنوان الگوهایی مثبت عمل کنند و با فعالیت‌های موفق، شجاعانه و فداکارانه خود، الهام‌بخش افراد مختلف در سطح جامعه باشند. برای مثال، سلبریتی‌هایی که در حوزه‌های خیریه و اجتماعی فعالیت می‌کنند، می‌توانند به ترویج ارزش‌های مثبت و کمک به نیازمندان بپردازند. تأثیر مثبت دیگر، ترویج فرهنگ و هنر است. سلبریتی‌ها با فعالیت‌های خود در زمینه‌های مختلف هنری و فرهنگی، به ترویج و تقویت فرهنگ و هنر در جامعه کمک می‌کنند. آن‌ها می‌توانند با تولید آثار هنری و رسانه‌ای، به گسترش فرهنگ و هنر بپردازند و تأثیرات مثبت فرهنگی داشته باشند. تأثیر مثبت بعدی، ایجاد آگاهی اجتماعی است. سلبریتی‌ها با استفاده از شهرت خود، می‌توانند به ایجاد آگاهی در مورد مسائل اجتماعی و محیط زیستی کمک کنند. آن‌ها می‌توانند با مشارکت در کمپین‌های اجتماعی، به اطلاع‌رسانی در مورد مسائل مهم اجتماعی و محیط زیستی بپردازند.

و اما از جمله آثار فردی و اجتماعی منفی سلبریتی‌ها می‌توان به ایجاد فشار اجتماعی توسط آنها اشاره نمود. حضور مداوم سلبریتی‌ها در رسانه‌ها می‌تواند فشارهای اجتماعی زیادی را به وجود آورد و افراد را به مقایسه‌های غیرمنصفانه با سلبریتی‌ها سوق دهد. این مقایسه‌ها می‌تواند منجر به بروز احساسات منفی، خودکم‌بینی و مشکلات روانی در افراد شود. دیگر اثر منفی آنها، ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی است. سلبریتی‌ها به واسطه تبلیغات تجاری و فعالیت‌های تبلیغاتی، می‌توانند فرهنگ مصرف‌گرایی را ترویج کنند و مردم را به خرید و مصرف بیشتر کالاها و خدمات تشویق کنند. فرهنگ مصرف‌گرایی می‌تواند به ایجاد نیازهای غیرضروری و مشکلات مالی منجر شود. تأثیرات منفی بر هویت فردی به‌واسطة عملکرد آنها نیز مهم است. تأثیرات رسانه‌ای و تبلیغاتی سلبریتی‌ها می‌تواند به ایجاد تصورات نادرست و غیرواقعی از زندگی و هویت فردی منجر شود. این تصورات می‌توانند باعث سردرگمی و نارضایتی در افراد شده و بر هویت و اعتمادبه‌نفس آن‌ها تأثیر منفی بگذارند.

قهرمان به فردی اطلاق می‌شود که با انجام اعمال برجسته، شجاعانه و فداکارانه، به بهبود شرایط جامعه و حفاظت از ارزش‌های انسانی کمک می‌کند

پس از بحث در خصوص سلبریتی و ویژگی‌ها و تأثیرات فردی و اجتماعی آنها، اکنون نوبت به توضیح و تبیین مقوله قهرمان می‌رسد. قهرمان به فردی اطلاق می‌شود که با انجام اعمال برجسته، شجاعانه و فداکارانه، به بهبود شرایط جامعه و حفاظت از ارزش‌های انسانی کمک می‌کند. این افراد معمولاً در مواجهه با خطرات و چالش‌های بزرگ، از خود شجاعت و فداکاری نشان می‌دهند و به همین دلیل، مورد تحسین و احترام قرار می‌گیرند. قهرمان نیز دارای ویژگی‌هایی از جمله شجاعت و فداکاری از جمله فداکاری است. قهرمانان اغلب با انجام کارهای شجاعانه و فداکارانه شناخته می‌شوند. آن‌ها در مواجهه با خطرات و چالش‌ها، اقداماتی انجام می‌دهند که نشان از دل و جرات بالای آن‌ها دارد. ویژگی دیگر، اخلاق‌مداری است. قهرمانان معمولاً دارای ارزش‌های اخلاقی بالا و اصولی هستند که آنها را از دیگران متمایز می‌کند. صداقت، عدالت و خیرخواهی از جمله این ارزش‌هاست. تأثیر مثبت بر جامعه نیز از آثار مثبت قهرمانان به‌حساب می‌آید. اعمال قهرمانان، اغلب تأثیر مثبتی بر جامعه دارد و به بهبود شرایط اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی کمک می‌کند. الگو بودن قهرمانان در سطح فرد و جامعه نیز بسیار مهم است. قهرمانان به‌عنوان الگوهای اخلاقی و رفتاری برای افراد جامعه شناخته می‌شوند. آن‌ها با عملکردشان الهام‌بخش دیگران هستند.

قهرمان‌ها به‌عنوان افرادی که با اقدامات برجسته، شجاعانه و فداکارانه شناخته می‌شوند، تأثیرات عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی دارند. یکی از مهم‌ترین تأثیرات مثبت قهرمانان، الهام‌بخشی و افزایش اعتمادبه‌نفس در افراد جامعه است. قهرمان‌ها با اعمال شجاعانه و فداکارانه خود می‌توانند الهام‌بخش دیگران باشند و اعتمادبه‌نفس افراد را افزایش دهند. داستان‌های موفقیت قهرمانان می‌تواند به دیگران انگیزه دهد تا در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات زندگی، با قدرت و اعتمادبه‌نفس بیشتری عمل کنند. دیگر تأثیر مثبت آنها، تقویت ارزش‌های اخلاقی است. قهرمان‌ها با پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و انجام اقدامات فداکارانه، می‌توانند به تقویت ارزش‌های اخلاقی در جامعه کمک کنند. آن‌ها با ترویج اصول اخلاقی نظیر شجاعت، فداکاری و عدالت، می‌توانند الگوهای مثبتی برای جامعه باشند و به تقویت ارزش‌های انسانی کمک کنند. ایجاد همبستگی اجتماعی و افزایش امید نیز از دیگر تأثیرات مثبت قهرمانان است. قهرمان‌ها می‌توانند با اقدامات خود، همبستگی اجتماعی را تقویت کرده و امید را در جامعه افزایش دهند. اقدامات شجاعانه و فداکارانه قهرمانان می‌تواند به ایجاد روحیه جمعی و تقویت روابط اجتماعی کمک کند و در مواقع بحران و چالش، به افراد امید و انگیزه بدهد.

قهرمان‌ها می‌توانند با اقدامات خود، همبستگی اجتماعی را تقویت کرده و امید را در جامعه افزایش دهند

شاید باور این موضوع که قهرمانان هم دارای تأثیراتی منفی بر فرد و جامعه هستند، سخت باشد؛ ولی در واقع آثاری چون ایجاد توقع و انتظارات بالا، ایجاد تصورات نادرست از واقعیت و تعظیم بیش از حد و نادیده‌گرفتن نقص‌ها، از جمله این تأثیرات منفی است. در واقع وجود قهرمان‌ها در جامعه می‌تواند فشارهای زیادی بر روی آن‌ها و دیگران به وجود آورد. انتظارات بالا از قهرمانان، می‌تواند منجر به ایجاد فشار روانی و استرس‌های شدید شود. همچنین این فشارها می‌تواند بر روی افرادی که در تلاش برای تبدیل‌شدن به قهرمانان هستند، تأثیرات منفی بگذارد. همچنان که قهرمان‌ها می‌توانند با ارائه تصویری ایده‌آل از واقعیت، به ایجاد تصورات نادرست و غیرواقعی در مورد زندگی کمک کنند. این تصورات می‌تواند منجر به نارضایتی و ایجاد مشکلات روانی در افرادی شوند که نمی‌توانند به این استانداردهای غیرواقعی برسند. تمرکز زیاد بر روی قهرمان‌ها و تجلیل بی‌حدوحصر آن‌ها می‌تواند منجر به نادیده‌گرفتن نقص‌ها و اشتباهات آن‌ها شود. این امر می‌تواند به ایجاد تصویری غیرواقعی و ایدئالیستی از قهرمانان منجر شود و مشکلاتی را در درک واقعیت‌ها و انتظارات از آن‌ها به وجود آورد.

حال که راجع به دو مفهوم سلبریتی و قهرمان توضیحاتی ارائه شد، به‌اختصار به مقایسه این دو مفهوم در چهار بعد خواهیم پرداخت. بعد اول، منبع شهرت است. سلبریتی‌ها عمدتاً به دلیل حضور گسترده و مستمر در رسانه‌ها به شهرت می‌رسند. این رسانه‌ها شامل تلویزیون، سینما، موسیقی، ورزش و اخیراً شبکه‌های اجتماعی هستند. سلبریتی‌ها با استفاده از بسترهای رسانه‌ای مختلف به طور مستمر در معرض دید عموم قرار می‌گیرند و از این طریق، توجه عمومی را به خود جلب می‌کنند. جذابیت ظاهری، توانایی جلب‌توجه و مدیریت رسانه‌ها از عوامل کلیدی در موفقیت و شهرت سلبریتی‌ها به شمار می‌روند، اما قهرمانان به دلیل اعمال بزرگ، شجاعانه و خدمات برجسته‌شان به جامعه شناخته می‌شوند. شهرت قهرمانان نه بر اساس حضور رسانه‌ای، بلکه بر اساس عملکرد و تأثیرات مثبتشان در جامعه است. این شهرت اغلب به‌مرورزمان و پس از انجام اعمالی که تأثیرات بلندمدت و عمیقی بر جامعه دارند حاصل می‌شود. قهرمانان معمولاً به‌عنوان الگوهای اخلاقی و رفتاری شناخته می‌شوند و شهرت آن‌ها به دلیل ارزش‌ها و اصولی است که نمایندگی می‌کنند.

بُعد دوم، نوع تأثیرگذاری آنهاست؛ سلبریتی‌ها عمدتاً در حوزه‌های تبلیغاتی، تجاری و سرگرمی تأثیرگذار هستند. آن‌ها از طریق حضور در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به تبلیغ محصولات و خدمات می‌پردازند و بر سلیقه‌ها و رفتارهای مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارند. تأثیر سلبریتی‌ها بیشتر در کوتاه‌مدت و بر اساس محبوبیت و جذابیت آن‌ها است. آن‌ها نقش‌های سرگرم‌کننده‌ای را در جامعه ایفا می‌کنند و می‌توانند به‌سرعت، تغییراتی را در مد و فرهنگ عمومی رقم بزنند؛ اما قهرمانان تأثیری عمیق‌تر و پایدارتر بر جامعه دارند. اعمال و ارزش‌های آن‌ها نه‌تنها الهام‌بخش افراد جامعه است، بلکه می‌تواند تغییرات اساسی در فرهنگ، اخلاق و حتی ساختارهای اجتماعی ایجاد کند. قهرمانان به‌عنوان الگوهای اخلاقی و رفتاری، تأثیرات بلندمدتی بر جامعه دارند و می‌توانند باعث تقویت اصول و ارزش‌های اجتماعی شوند.

سلبریتی‌ها عمدتاً به دلیل حضور گسترده و مستمر در رسانه‌ها به شهرت می‌رسند. این رسانه‌ها شامل تلویزیون، سینما، موسیقی، ورزش و اخیراً شبکه‌های اجتماعی هستند. سلبریتی‌ها با استفاده از بسترهای رسانه‌ای مختلف به طور مستمر در معرض دید عموم قرار می‌گیرند و از این طریق، توجه عمومی را به خود جلب می‌کنند.

بعد سوم، مقوله الگوبرداری است. سلبریتی‌ها به‌عنوان چهره‌های مشهور و محبوب در فرهنگ عامه شناخته می‌شوند و تأثیر زیادی بر رفتار، سبک زندگی و ترجیحات جوانان دارند. الگوبرداری از سلبریتی‌ها عمدتاً به جنبه‌های ظاهری و سبک زندگی آن‌ها محدود می‌شود. جوانان و طرف‌داران سلبریتی‌ها تمایل دارند تا لباس‌ها، مدل مو، سبک آرایش و حتی رفتارهای اجتماعی و زبانی آن‌ها را تقلید کنند. این نوع الگوبرداری، بیشتر تحت‌تأثیر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است که به طور مستمر تصاویر و اطلاعات مربوط به سلبریتی‌ها را منتشر می‌کنند. اما قهرمانان به دلیل اعمال شجاعانه، فداکارانه و ارزش‌های اخلاقی‌شان مورداحترام و تحسین قرار می‌گیرند و به‌عنوان الگوهایی مثبت در جامعه شناخته می‌شوند. الگوبرداری از قهرمانان بیشتر بر جنبه‌های اخلاقی و رفتاری آن‌ها متمرکز است. مردم - به‌ویژه جوانان - تمایل دارند تا ارزش‌ها و اصول اخلاقی قهرمانان را در زندگی خود پیاده کنند. این نوع الگوبرداری، باعث تقویت اخلاق و ارزش‌های مثبت در جامعه می‌شود و تأثیرات بلندمدت و پایداری دارد.

در نهایت بعد چهارم تمایز، مقوله دوام شهرت است. سلبریتی‌ها معمولاً شهرتی گذرا و وابسته به حضور مستمر در رسانه‌ها دارند. شهرت آن‌ها به‌شدت وابسته به جذابیت بصری، توانایی جلب‌توجه و ارائه محتوای جدید و جذاب است. در صورتی که یک سلبریتی نتواند توجه عمومی را به خود جلب کند یا حضور رسانه‌ای خود را کاهش دهد، ممکن است به‌سرعت از یادها برود. علاوه بر این، تغییرات سریع در فرهنگ عامه و ظهور چهره‌های جدید باعث می‌شود تا شهرت سلبریتی‌ها معمولاً کوتاه‌مدت باشد؛ اما قهرمانان به دلیل اعمال شجاعانه، فداکارانه و تأثیرات مثبتشان بر جامعه، شهرتی پایدار و ماندگار دارند. شهرت قهرمانان معمولاً از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و به‌عنوان بخشی از فرهنگ و تاریخ جامعه باقی می‌ماند. اعمال قهرمانانه و ارزش‌های اخلاقی آن‌ها باعث می‌شود که جامعه به طور مداوم از آن‌ها یاد کند و داستان‌های آن‌ها به‌عنوان الگوهایی مثبت، بازگفته شود. این شهرت نه‌تنها وابسته به رسانه‌ها نیست، بلکه به دلیل تأثیرات عمیق و بلندمدت بر جامعه پایدار می‌ماند.

در آخر به این جمع‌بندی می‌رسیم که سلبریتی‌ها و قهرمانان، هر دو نقش مهمی در جامعه دارند؛ اما تفاوت‌های اساسی نیز بین آن‌ها وجود دارد. درحالی‌که سلبریتی‌ها بیشتر به‌خاطر جذابیت رسانه‌ای و فعالیت‌های تجاری شناخته می‌شوند، قهرمانان به واسطه شجاعت، فداکاری و تأثیرات مثبتشان مورد تقدیر قرار می‌گیرند. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که چگونه جامعه می‌تواند از هر دو گروه بهره‌مند شود، اما باید تفاوت‌های آن‌ها را درک کرده و ارزش‌های هر یک را به‌درستی بشناسد.

منابع انگلیسی

Boorstin, D. J. (1961). The Image: A Guide to Pseudo-events in America. Vintage.

Gabler, N. (1998). Life the Movie: How Entertainment Conquered Reality. Vintage.

Zimbardo, P. G. (2007). The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil. Random House.

Campbell, J. (1949). The Hero with a Thousand Faces. Princeton University Press.

Rojek, C. (2001). Celebrity. Reaktion Books.

Kottak, C. P. (2002). Anthropology: The Exploration of Human Diversity. McGraw-Hill.

منابع فارسی

بوبان، ن. (۱۳۹۷). شخصیت و محبوبیت: جامعه‌شناسی سلبریتی‌ها. نشر نی.

کامران، ع. (۱۳۹۵). قهرمانان و جامعه: تحلیل جامعه‌شناختی. نشر قطره.

ملکی، ح. (۱۳۹۸). تاریخچه سلبریتی‌ها در ایران. نشر ثالث.

رنجبر، م. (۱۴۰۰). نقش قهرمانان در فرهنگ ایرانی. انتشارات دانشگاه تهران.

شمس، ف. (۱۳۹۹). تحلیل رفتار اجتماعی سلبریتی‌ها. انتشارات سمت.

یوسفی، ر. (۱۳۹۶). اخلاق و قهرمانی: بررسی مفاهیم و مصادیق. نشر مرکز.

/ انتهای پیام /