گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ زهره حسنی سعدی*: بو، صدا و معصومیت یک نوزاد تازه متولد شده، رنگ و روی تازهای، به خانه یک زوج میدهد. تصور درباره وضعیت زوجی که بهتازگی پدر و مادر شدهاند عموماً بسیار دلانگیز و مثبت است. اما باوجود جنبههای لذتبخش والدشدن، برخی از مسائل ممکن است، شیرینی این لحظات را تحتتأثیر قرار دهد. کافی است برای درک این مسئله گوش شنوای صحبتهای زنانی که بهتازگی مادر شدهاند، باشیم. زیرا آنان به دلیل وضعیت جسمانی و روحی، در روزهای ابتدایی نیاز به توجه و همراهی بیشتری دارند.
رتقوفتق کردن امور یک نوزاد نیازمند به کاری ۲۴ ساعته است. کاری که از عهده همکاری مشترک پدر و مادر بهتر برمیآید. اما شرایط اجتماعی، اقتصادی و قوانین موجود، این همکاری مشترک را متزلزل کردهاند. به طوری که خط قرمزی بر مشارکت و حضور پدر کشیده شده و او را از معادلات یک تجربه پدرانه حذف کرده است. قاب زیبایی که میتواند با حضور تمام اعضای یک خانواده در روزهای ابتدایی تولد فرزند، رنگی و شادتر ترسیم شود؛ با حضور کمرنگ پدران بیرمق میشود.
نادیدهانگاری پدران در امر فرزندپروری باعث شده تا زنان زیر بار این مسئولیت تنها بمانند. این در حالی است که در روزهای ابتدایی تولد فرزند، محبت و همراهی همسر میتواند، آلام روحی زن را تسکین دهد و با شرایط فعلی این مهم از ایشان دریغ میشود.
وقتی نگاهی کوتاه بر سیاستهای کشور در حوزه خانواده بیندازید، متوجه خواهید شد که نقش پدر صرفاً به نانآوری محدود شده است. این قوانین بر انگارههای نادرستی که درباره امر فرزندپروری وجود دارد، مهر تأیید زدهاند. کلیشههای نادرستی که تمام بار مراقبت و نگهداری از فرزند را بر دوش مادران گذاشته و مردان را بهکلی از خانه دور نگاهداشته و جایگاه پدرانگی را به یک کارتبانکی تقلیل داده است!
در همین راستا نیز عموماً سیاستهای حمایتی که برای فرزندپروری وضع شده است؛ تنها به زنان معطوف گردیده. در واقع فربهشدن ادبیات زنانه در حوزه خانواده، باعث شده تا در عرصه سیاستگذاری نیز به نقش و وظایف متعدد مردان در این نهاد توجه نشود.
در این راستا، از جمله اساسیترین قوانینِ فرهنگساز و کارآمد، مرخصی والدشدن برای پدران است. البته این سیاست برای مردانی که در دستگاههای اداری و بخش خصوصی مشغول به کار هستند، اهمیت دارد و قشری از پدران که بهصورت مستقل و آزادکار میکنند را شامل نمیشود.
با این حال، نظر به اهمیت این سیاست برای پدران کارمند و کارگر، در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، بهعنوان مهمترین و آخرین قانونی که در این حوزه ابلاغ شده، هیچ اشارهای به مرخصی پدران نشده است. البته در این راستا، طی اصلاحیه قانون تنظیم خانواده؛ سال ۱۳۹۲ مدت دو هفته برای مرخصی پدران لحاظ شده بود. اما بعدها در سال ۱۳۹۵، طی مذاکرات برای تصویب ۳ روز مرخصی در قانون برنامه ششم پیشرفت، به مرخصی تشویقی مردان به چشم طنز و شوخی نگاه شد و این مسئله بیاهمیت تلقی گردید.
باوجود این، بهتازگی طی بخشنامهای سرپرست امور نظامهای پرداخت و جبران خدمت، اعلام کرده که به دلیل انقضای قانون برنامه ششم؛ حکم تبصره (۲) مادهواحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده (مصوب ۱۳۹۲/۰۳/۲۰ مجلس شورای اسلامی) مبنی بر اینکه «به دولت اجازه داده میشود مرخصی زایمان مادران را به نه ماه افزایش دهد و همسر آنان نیز از دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی) برخوردار شوند» قابلیت اجرا دارد.
اما این وضعیت قانونی مرخصی والدشدن برای پدران، چند نکته مهم را آشکار میسازد. نبود یک سیاست منسجم و پیوسته درباره این مسئله، نشان میدهد که هنوز بازتعریف نقش پدرانگی و لزوم ایفای نقش خانوادگی مردان فراتر از تأمین مالی، وارد چرخه و فرایند سیاستگذاری نشده است. بهطوریکه در مرحله ابتدایی فرایند سیاستگذاری، یعنی اثبات لزوم آن قرار دارد.
فرزندپروری زنانه نیست!
همچنین نوع برخوردی که در این باره وجود دارد؛ نشان میدهد که هنوز در لایههای سیاستگذاری انگارههای نادرست در خصوص وظایف و نقش پدران و نادیدهانگاری وظایف متعدد خانوادگی مردان، مسئلهای است از روز روشنتر. این کلیشه نادرست که فرزندآوری، صرفاً یک امر زنانه تلقی میشود؛ بر بازتعریف نقش پدری تأثیر گذاشته است. درحالیکه باید بین فرزندآوری و فرزندپروری تفکیک قائل شد. بهطوریکه «فرزندپروری» صرفاً یک امر زنانه نیست و نقش بیبدیل پدر در آن بسیار مؤثر است.
به همین جهت در راستای ارائه پیشنهادات عملی ابتدا باید لزوم و چگونگی بازتعریف نقش پدرانگی در حوزههای تحقیقاتی بحث و تبادل نظر شود تا ادبیات آن رواج یابد. در این صورت است که میتوان به طور موفقیتآمیزی در دیگر مراحل سیاستگذاری آن را پیگیری کرد. در واقع، باید ابتدا گفتمان آن را بنا نهاد، وانگهی برای این مهم، سیاست و برنامه اجرایی طراحی کرد!
زنان در بازتعریف مفهوم پدرانگی بکوشند!
در همین زمینه، برای اصلاح سیاستهای خانواده در راستای مشارکت مردان در نقش خانوادگی پیشنهادات زیر ارائه میشود:
ارائه خدمات رفاهی و حمایتی همچون مرخصی والدشدن پدران در دستگاههای دولتی اعم از دانشگاهها، ادارات و شرکتها. بهطوریکه این مرخصی نیز بهصورت منسجم و پایدار در یک قانون مشخص ارائه شود.
البته باید توجه داشت که پیشنهادات سیاستی تنها به مرخصی صرف محدود نشود. یک مسئله اساسی، این نکته است که مردان برای اینکه چطور در خانواده به ایفای نقش عاطفی، تربیتی و حمایتی بپردازند، آموزش کافی ندیدهاند؛ بنابراین باید از ظرفیتهای آموزشی و فرهنگی سیاستگذاری استفاده کرد تا این مهارت و آموزشها منتقل گردد.
در همین راستا پیشنهاد میشود که در کتب مهارتهای زندگی مدرسه و دروس عمومی دانشگاه، برای پسران این ظرائف پدرانگی، تشریح شود. همچنین هنگام ترخیص نوزاد و مادر از بیمارستان علاوه بر مشاورهها و توصیههای بهداشتی که پزشک مربوطه ارائه میدهد، میتوان از طریق روانشناسان و یا متخصصین مربوطه، برای پدران ملاحظات رفتاری که باید با همسر خود در این روزها داشته باشند را توضیح داد.
سازمانهای دولتی نیز میتوانند برای کارمندان خود در فواصل زمانی معین و با استفاده از اساتید خبره درباره بایستههای رفتار خانوادگی، کارگاه و کلاس آموزشی برگزار کنند. یکی از آسیبهای حوزه خانواده این است که بیشتر زنان به سمت کلاسهای همسرداری میروند. در حالی که برای مردان نیز آموزش و مهارتافزایی در این خصوص ضروری است. پیگیری بستر این آموزشها نیز از طریق معاونت و اداره کل امور بانوان ادارات و. دستگاههای دولتی فراهم است. باید بهصورت مویرگی، در خصوص پدرانگی و ملاحظات آن، در جامعه آگاهیبخشی کرد!
*دانشجوی دکتری سیاستگذاری عمومی دانشگاه تهران
/انتهای پیام/