گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ در پی اتفاقات پاییز سال گذشته، ماجرای حجاب در کشور ما مرزهای جدیدی را به لحاظ ظاهر و معنا طی کرده است. پیش از این ماجرا زنان و دختران بی‌حجاب و شل حجاب در جامعه ظاهر می‌شدند و عموماً با تذکرات نیروهای انتظامی و بعضاً فعالین حجاب مواجه می‌شدند؛ اما حالا تعداد بالایی از افراد بی‌حجاب صرفاً به دلیل واکنش‌های سیاسی و اعتراضی دست به این کار می‌زنند و این ماجرا را قدری پیچیده‌تر کرده است؛ به همین بهانه با رقیه کارگر از فعالین حوزه حجاب که با نام گروه «چهارشنبه‌های طلایی» در شیراز فعالیت می‌کنند، هم کلام شده‌ایم تا از نحوه فعالیت این گروه و واکنش‌های افراد در مواجه با این گروه، کسب اطلاع کنیم. در ادامه مشروح صحبت‌های خانم کارگر را می‌خوانید.
ما می‌خواهیم دو قطبی‌ها را بشکنیم
مواجهات تبلیغی - ترویجی در حوزه حجاب از چه الگوی نظری پیروی می‌کند؟ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از موضع آمرانه یا نگاه تعاملی و اقناعی یا...
کارگر: در ابتدا باید یک نکته را خاطرنشان کنم که کل فعالیت‌ها و صحبت‌های ما به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: قبل اغتشاشات و بعد از اغتشاشات؛ به‌طورکلی رویکردها و واکنش‌ها بعد از اغتشاشات صد درجه تغییر کرده است. از آنجا که مسئله عفاف و حجاب در کشور ما متولی مشخصی ندارد، بنابراین الگوی واحدی هم فراگیر نشده است و بنا به سلیقه فردی یا مدیران مربوطه می‌تواند آمرانه یا اقناعی باشد.
تا قبل از کرونا همیشه در جلسات امنیت اخلاقی به ما می‌گفتند که حق ندارید وارد بخش سوم امربه‌معروف شوید و در نهایت شما صرفاً تذکر بدهید و بروید و برخوردکردن را برعهده ما بگذارید. الان همان دوستان می‌گویند ۴۲ دستگاه به وظایف خود در حوزه حجاب عمل نکرده‌اند و حالا توقع دارید که ما ورود کنیم و داستان را امنیتی کنیم و دوباره اغتشاشات برگردد!
چهارشنبه طلایی را با کمترین میزان آمریت بنا گذاشتیم تا دوقطبی شکسته شود و در نود درصد موارد با موفقیت همراه بوده است. چهارشنبه طلایی چاشنی مودت و مهربانی دارد، یعنی شما با مهربانی نسبت به فرد بی‌حجاب و اینکه من از تو متنفر نیستم به او تذکر می‌دهید.
اما کار ما در قرارگاه معاونت اجتماعی و در برنامه‌های ستاد امربه‌معروف در بیان، اقناعی - ایجابی و در عمل ترکیبی از هر دو بنا به شرایط بوده است و حتی اگر بگویند نه، باز در عمل همین اتفاق افتاده است یعنی اگر لازم شده موضع آمرانه را با اقتدار بیان کرده‌اند و اگر فرصتی بوده بحث اقناعی راهم پیش برده‌اند. در بحث «چهارشنبه‌های طلایی»، هدف ما ارتباط‌گیری با مخاطب و شکستن موضع فرد نسبت به حجاب و خانم‌های محجبه است. ناگزیر مواردی هم پیش آمده است اما چهارشنبه‌های طلایی را با کمترین میزان آمریت بنا گذاشتیم تا دوقطبی شکسته شود و در نود درصد موارد با موفقیت همراه بوده است. «چهارشنبه‌های طلایی» چاشنی مودت و مهربانی دارد، یعنی شما با مهربانی نسبت به فرد بی‌حجاب و اینکه من از تو متنفر نیستم؛ ولی از کارت خوشحال نیستم پیش می‌رود.
ادراک کنشگران حجاب از جغرافیای کشف حجاب یا بی‌حجابی چقدر منطبق با واقعیت‌های اجتماعی است؟ آیا منشأ مسئله بی‌حجابی را می‌توان در مواردی فراتر از خود حجاب و مرتبط با واکنش‌های اجتماعی نسبت به مسائل سیاسی و... نیز تعریف کرد؟
کارگر: کنشگران اجتماعی حجاب متفاوت هستند؛ بعضی کارها را کاملاً علمی، دقیق و اصولی انجام می‌دهند. عده‌ای دیگر بر مبنای عرف آن کار را انجام می‌دهند و برداشت آنها از جغرافیای بی‌حجابی معمولاً منطبق با واقعیت‌های اجتماعی نیست یا فراتر است یا پایین‌تر؛ منشأ مسئله بی‌حجابی در یکی از علل خود می‌تواند واکنش به مسائل سیاسی باشد. ما برخی مواقع با افرادی مواجهیم که کاملاً معاند و ضدانقلاب‌اند و برخی مواقع هم افرادی که تا حدودی دین دارند، اما در اعتراضی که به مسائل سیاسی دارند، در مسئله حجاب آن را نشان داده و بی‌حجابی را انتخاب کرده‌اند و اینکه بی‌حجابی اکنون کاملاً یک واکنش سیاسی است. از کلام مقام معظم رهبری کاملاً مشخص است که فرمودند بی‌حجابی امروز حرام سیاسی است.
خب قبل از حوادث سال گذشته هم در سطح شهر افراد بی‌حجاب در تردد بودند و الان که ما نمی‌توانیم با دیدن یک فرد بی‌حجاب نیت خوانی کنیم که این فرد به دلیل کنش‌های سیاسی و لجبازی با حاکمیت بی‌حجاب شده و یا قبلاً هم بی‌حجاب بوده است.
کارگر: تجربه حضور در این کار باعث می‌شود که شما مخاطب خودت را بشناسی. از طرف دیگر «چهارشنبه‌های طلایی» دنبال این نیست که اغتشاشگرها را پیدا کند. ما تمام تلاش خودمان را برای ایجاد رابطه با کسانی که بی‌حجاب هستند انجام می‌دهیم و امیدواریم تا اتفاق خوبی بیفتد.
آیا ترویج حجاب به‌صورت مستقیم و چهره‌به‌چهره منجر به تغییر پایدار و بلندمدت در نوع پوشش مخاطبان می‌شود و یا اهداف دیگری مانند شکستن ذهنیت‌ها نسبت به امر پوشش و شکل‌گیری یک تعامل دوطرفه مدنظر است؟
کارگر: اگر برنامه «چهارشنبه طلایی» به صورت کامل با آموزش دقیق و با انگیزه توسط افراد اجرا شود می‌تواند تأثیر پایدار و بلند مدتی داشته باشد. ما افرادی را داریم که طی دو یا سه سال در برخورد و مواجهه با دوستان محجبه که آن زمان به نام چهارشنبه‌های مودت و مهربانی اجرا می‌شد، الان محجبه شده‌اند و در کنار ما هستند یا در جریانات اخیر محجبه شدند. اما اصل این فعالیت، همان کم‌کردن گزاره‌هایی مثل دوقطبی شدن جامعه است.
در این کار، همه دیدگاه‌ها جا دارند
وقتی می‌فرمایید که ما در این طرح سعی داریم تا از دوقطبی بودن جامعه جلوگیری کنیم؛ یعنی در برخورد با فرد بی‌حجاب از چه مدل ادبیاتی استفاده می‌کنید؟ مثلاً سعی دارید به فرد بی‌حجاب بفهمانید که شما از او بیزار نیستید و معمولاً از سر رفاقت، محبت و دوستی وارد می‌شوید و یا صرفاً ماجرای تذکر و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر است؟
کارگر: در حقیقت ماجرا همین است که شما فرمودید و دوستان اکثرا سعی می‌کنند تا با محبت و رفاقت جلو بروند؛ و سعی دارند تا با تلنگرزدن به این افراد زمینه تغییر و تحول را بین آنها ایجاد کنند.
در کار «چهارشنبه‌های طلایی» نگاه ما ارتقای حجاب و عفاف در جامعه به عنوان یک مسئله سیاسی - اجتماعی است. اما افرادی که کار را انجام می‌دهند بعضاً دیدگاه فقهی دارند و بر اساس همان اعتقاد خود این کار را انجام می‌دهند.
استراتژی اساسی در موضوع حجاب چه در سطوح کلان و چه در سطح خرد؛ مانند تبلیغ چهره‌به‌چهره بر چه مفهومی استوار است؟ طیف حجاب شرعی، نگاه فقهی و قانونی به مسئله حجاب یا طیف حجاب عرفی و تأکید بر عفاف و نگاهی ذو ابعاد فرهنگی و اجتماعی و اخلاقی و...
کارگر: در کار «چهارشنبه‌های طلایی» نگاه ما ارتقاء حجاب و عفاف در جامعه به عنوان یک مسئله سیاسی - اجتماعی است. اما افرادی که کار را انجام می‌دهند بعضاً دیدگاه فقهی دارند و بر اساس همان اعتقاد خود این کار را انجام می‌دهند. بالاخره در جامعه امروز حجاب هم امنیتی است هم سیاسی، هم فرهنگی وهم اجتماعی.
از نظر کنشگران حجاب، مسئله بی‌حجابی امری فرهنگی - اجتماعی است و یا قانونی - انتظامی؟ یعنی افرادی که به سمت بی‌حجابی پیش رفته‌اند در حال قانون‌شکنی هستند و یا هنجارهای فرهنگی آنها تغییر کرده است؟
کارگر: هر دو مورد؛ مسائل یک جامعه همچون قطعات پازل هستند که شما نمی‌توانید این‌ها را در اجتماع از یکدیگر جدا کنید. زمانی که سطح فرهنگ جامعه بالا باشد، شما مشکلات اجتماعی کمتری دارید و درگیری‌ها و چالش‌های قانونی و انتظامی کمتری نیز دارید، چون به قانون احترام می‌گذارید. هنجارهای فرهنگی جامعه بر اثر فضای مجازی و ماهواره‌ها کاملاً تغییر کرده و بر اعتقادات دینی مردم تأثیرات منفی گذاشته است. همین که برخی از افراد بعد از اغتشاشات به بهانه‌های مثل آزادی و مسائل اقتصادی یک نوع قانون‌شکنی را در پیش گرفته‌اند، اثبات این ادعا است.
گروه‌های تبلیغ پوشش اسلامی، سازماندهی‌شده از سوی نهادهای ملی و حاکمیتی هستند و یا به‌صورت خودجوش در حال فعالیت هستند؟ نسبت آنها با حاکمیت چیست؟
کارگر: برخی بله و برخی هم خیر؛ اکثر کسانی که وارد ماجرای عفاف و حجاب می‌شوند حتی اگر از مردم عادی هم باشند که صرفاً دغدغه این کار را داشته‌اند، تا زیر سایه یکی از نهادها و ارگان‌ها نباشند، عملاً نمی‌توانند کار خود را پیش ببرند. برای مثال تشکل‌های مردمی در شهرهای بزرگ جایگاه خود را پیدا کرده و مشغول انجام کار هستند با وجود این باید به ستاد امربه‌معروف، سپاه، بسیج یا سازمان تبلیغات وابستگی داشته باشد.
موفق‌ترین الگوهای تجربه‌شده در تبلیغ حجاب دارای چه پارامترهایی بوده است؟
کارگر: اگر بخواهم خیلی تیتروار جواب شما را بدهم؛ عالمانه و عاقلانه باشد، خاصیت فراگیری داشته باشد و با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه قابل‌اجرا باشد.
خب این جواب «عالمانه، عاقلانه...» را با توجه به «چهارشنبه‌های طلایی» بیشتر توضیح می‌دهید؟
کارگر: با همان پارامترهایی که خدمتتان عرض کردم در «چهارشنبه‌های طلایی» توانستیم از یک گروه کوچک در معاونت اجتماعی استان، این کار را به تمام نواحی شیراز و بعد از آن در ۸۲ نقطه از استان فارس و به یاری خدا در استان‌های دیگر اجرا کنیم و بتوانیم این حالت استمرار و فراگیری آن را همچنان حفظ کنیم.
برنامه گروه‌های تبلیغی برای مخاطبان جذب‌شده، کوتاه‌مدت و مقطعی است و یا مداوم؟
کارگر: شرایط کلی طرح به گونه‌ای طراحی شده که حالت تلنگر و تذکر داشته باشد البته بستگی به مهارت آن نیرو و آموزش و دغدغه گروه هم دارد که بتوان با گرفتن شماره تلفن، رابطه را با این افراد حفظ کرد.
اساس این کار، مودت و محبت است
در انتخاب فرد بی‌حجاب به چه معیارهای فردی و روان‌شناختی توجه می‌شود؟
کارگر: هر فردی در هر شرایطی که از کنار بساط «چهارشنبه‌های طلایی» بگذرد، مخاطب ما به حساب می‌آید؛ از کوچک تا سالمند، از محجبه تا بی‌حجاب همه در دایره مودت و محبت «چهارشنبه‌های طلایی» جای می‌گیرند.
بعضی مواقع این تشکرکردن در جلوی فرزندان خانم چادری اتفاق می‌افتد که تأثیر بسیار خوب و عالی در روحیه فرزندان دارد. بعضی مواقع هم خانم‌های چادری ممکن است مذهبی‌سنتی باشند و به خاطر زندگی در شهرستان‌های کوچک، چادر می‌پوشند که ما سعی می‌کنیم حجاب آنها را هم تکمیل کنیم.
برخورد شما با افراد محجبه چطور است؟
کارگر: بخش نخست فعالیت‌های ما در «چهارشنبه‌های طلایی» درواقع تشویق خانم‌های محجبه است؛ به گونه‌ای که از همسران آنها تشکر می‌کنیم؛ مثلاً آقا و خانمی که از جلو مکان برگزاری «چهارشنبه‌های طلایی» می‌گذرد، از شوهر آن خانم به خاطر انتخاب یک خانم چادری تشکر می‌کنیم یا به خانم چادری هدیه می‌دهیم. بعضی مواقع این تشکرکردن در جلوی فرزندان خانم چادری اتفاق می‌افتد که تأثیر بسیار خوب و عالی در روحیه فرزندان دارد. بعضی مواقع هم خانم‌های چادری ممکن است مذهبی‌سنتی باشند و به‌خاطر زندگی در شهرستان‌های کوچک، چادر می‌پوشند و زیر آن چادر، حجاب خیلی جالب و خوبی نداشته باشند که سعی می‌کنیم حجاب آنها را هم تکمیل کنیم. حتی برای دختربچه‌های کوچک‌تر هم برای تشویق به حجاب، روسری‌های بچه گانه، گیره و گل مو و چیزهایی از این قبیل در غرفه داریم.
افراد مبلغ حجاب با توجه به نیاز آنها برای کسب معارف دینی و تسلط روان‌شناسی در کجا و توسط چه کسی آموزش می‌بینند؟ این آموزش به صورت آکادمیک است یا تجربی؟
کارگر: نیروهای «چهارشنبه‌های طلایی» آموزش لازم برای شروع این کار را در معاونت اجتماعی می‌بینند؛ با چند دوره شش ساعته مراجعه اساتید به پایگاه‌ها و شهرستان‌ها برای آموزش، نحوه انجام کار را می‌آموزند. افراد، کلاس‌های پایه امربه‌معروف را در پایگاه‌ها از طریق دوره‌های مجازی آموزش می‌بینند، اما بهترین و کاربردی‌ترین دوره‌های آموزشی مربوط به کلاس‌های آقای هاشمی گلپایگانی و تقوی است که اکثر افراد رضایت کامل را از این دوره‌ها دارند و سعی می‌شود در این کلاس‌ها امربه‌معروف با تکیه بر بیانات شهید مطهری و امامین انقلاب برای بچه‌ها نهادینه شود.
اساساً آموزش در هر کاری لازم است؛ به خصوص در زمینه حجاب و یا امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر که اثرات اجتماعی هم دارد؛ اما در برنامه «چهارشنبه‌های طلایی» ما مجموعه‌ای از افراد را که ذهنیت و دغدغه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر دارند، دور هم جمع می‌کنیم و از پایگاه‌های مقاومت درخواست کردیم که نیروهای شبکه رضویون و امربه‌معروف خود را به ما معرفی کنند؛ بنده هم با توجه به دوره‌هایی مانند طرح حضوری دوشنبه‌های حسینی، مطالبه‌گری، تذکر لسانی و «چهارشنبه‌های طلایی» که قبلاً در معاونت اجتماعی گذرانده‌ام، برای این عزیزان توضیحات و کلاس‌هایی دارم.
بعدها در بطن ماجرا و اجرا با نیروهای مستعد آشنا شدیم که برای کار عملی از آنها در کارمان استفاده کردیم؛ به این صورت که بعد از توضیحات من یکی از خواهران که در کار ارتباط‌گیری «چهارشنبه‌های طلایی» قوی‌تر بود، روش‌های متعددی را برای عزیزان توضیح می‌داد. ما افرادی داریم که تحصیلات حوزوی بالایی دارند، اما حاضر نیستند در جامعه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر کنند. الان مدیر اجرایی «چهارشنبه‌های طلایی» ما سرکار خانم سلطانی هستند که تا کلاس اول راهنمایی درس خوانده‌اند ولی زمانی که شروع به صحبت می‌کنند، این قدر آیات، روایات، شعر و سرود بلدند که کسی باور نمی‌کند ایشان مدرکش کمتر از فوق‌لیسانس باشد. علاوه بر این‌ها، توانایی بالایی در ارتباط‌گیری با افراد جامعه دارد.
برای اثربخشی بیشتر فعالیت‌های کنشگران حجاب نیاز است چه کسانی یا چه نهادهایی چه‌کارهایی انجام دهند؟
کارگر: به نظر می‌رسد اگر مسئولین سرشان در لاک خودشان باشد، در کار ما دخالت نکنند و سنگ‌اندازی نکنند، ما مردم، خودمان با هم کنار می‌آییم؛ چون تجربه نشان داده که هر وقت گروه‌ها، نهادها و دولتی‌ها به این فعالیت‌ها ورود کردند، کل کار زمین خورده است. معمولاً دخالت‌های بیخود و زیرآب‌زنی‌های این دوستان کار را بدتر می‌کند و کل همکاری آنها با ما این است که فقط می‌خواهند کلیپ کار ما را به اسم خودشان در جلسات مختلف پخش کنند و دریغ از اینکه کمک کوچکی در این راه به ما بکنند.
به دنبال کار عالمانه، عاقلانه و قابل‌اجرا هستیم
درصورتی‌که مطمئن باشید کنشگری شما نتیجه لازم را ندارد و یا اثرات منفی آن بیشتر از پیامدهای مثبتش خواهد بود، آنگاه آیا حاضر هستید از این کار دست‌بردارید؟
کارگر: اگر کار به نحوی باشد که عالمانه، عاقلانه و قابل‌اجرا در هر زمانه‌ای باشد، اثرگذار خواهد بود و اگر بدانیم با این شکل و به این روش باعث ضربه‌زدن به اعتقادات دینی مردم و نظام جمهوری اسلامی هستیم، حتماً تعطیل می‌کنیم و از روش دیگری برای اجرای حکم خدا و کم‌شدن فساد و فحشا در جامعه استفاده خواهیم کرد.
برخی از کنار ما بی‌تفاوت رد می‌شدند و در یکی دو مورد در شهرستان‌ها به خاطر تهیه کلیپ و مستندی که از افراد فیلم و عکس گرفته شده بود، اعتراض می‌کردند.
شدیدترین واکنش‌هایی که از سوی مخاطبان خود دیده‌اید چه بوده است؟
کارگر: معمولاً تا دلتان بخواهد در «چهارشنبه‌های طلایی»، گریه و تحت‌تأثیر قرارگرفتن افرادی که در فضای معنوی شهدا قرار می‌گرفتند، دیده شده است؛ اما در مورد واکنش‌های تند و اهانت‌آمیز، واقعاً از سوی گروه‌های ما هیچ گزارشی ارائه نشده است. نهایت ماجرا این بود که برخی از کنار ما بی‌تفاوت رد می‌شدند و در یکی دو مورد در شهرستان‌ها به خاطر تهیه کلیپ و مستندی که از افراد فیلم و عکس گرفته شده بود، صحبت‌هایی پیش می‌آمد که مثلاً عکس دختر ما را از روی گوشی خود پاک کنید یا صحبت‌هایی از این دست که هیچ‌کدام به دعوا و ناسزاگفتن هم نرسیده است.
چه‌طور و از طریق چه الگویی باید با مخاطبان رفتار کرد تا یک امر فرهنگی به یک واکنش اعتراض‌آمیز تبدیل نشود؟
کارگر: باید مخاطب را درک کرد و حال او را فهمید. ارتباط‌گیری و صحبت با مخاطب و نشستن پای درد و دل آنها، شدیدترین واکنش‌ها را به ملایمت تبدیل می‌کند. فشارهای اجتماعی و شرایط بد اقتصادی حال مردم را خراب کرده است و فضای رسانه‌ای آلوده ذهن مردم را نسبت به نظام و حاکمیت دچار تشویش کرده است. بسیاری از این افراد بی‌حجاب بعد از ارتباط‌گیری و فضای رفاقتی که به وجود می‌آید، برای ما تعریف می‌کنند که مثلاً مطلقه هستم یا سرپرست خانواده هستم، دو فرزند دارم و از پس مخارج بالای زندگی برنمی‌آیم و یا در سن بالایی قرار دارد و هنوز نتوانسته ازدواج کند. باید سعی کنیم فرصتی برای صحبت‌کردن با مردم فراهم کنیم؛ چون در فضای آرامش‌بخش، خیلی از سوءتفاهم‌ها رفع می‌شود. اما متأسفانه برخی مذهبی نماها که صرفاً این فعالیت‌ها را پلی برای به دست آوردن صندلی‌ها و پست‌های سیاسی خود می‌دانند، اصل کار ما را زیر سؤال می‌برند و باعث شده‌اند که مردم کمتر به ما اعتماد کنند. در صورتی که با رفتار عاقلانه و در فضایی آرام می‌شود نتیجه بهتری به دست آورد.
/انتهای پیام/
