جای خالی هویت معماری اسلامی در برنامه وزارت راه برای مسکن/ سهم آخوندی در خانه دار شدن مردم؛ تقریبا هیچ! / پیشنهادات کاربردی برای وزیر جدید راه

گروه اجتماعی فرهنگ سدید- سید جواد هاشمی فشارکی: مسکن به‌عنوان نیاز ضروری خانواده ها یکی از موضوعات اساسی و مهم درکل کشور است که همواره در صدر دغدغه های مردم قرار دارد. به‌دلیل گستردگی حوزه مسکن و اینکه بخش قابل توجهی از اوقات انسان در خانه سپری می شود کیفیت کالبدی و بصری تاثیر بسزایی در سبک زندگی انسان دارد و این موضوع را می توان یکی از کلیدی ترین مسائل کشور دانست.

در حال حاضر مسئولیت اصلی تنسیق امور مسکن، ساختمان ها و شهر به‌عهده وزارت راه وشهرسازی است. در دوره مدیریت عباس آخوندی بر وزارت راه و شهرسازی، برنامه طرح جامع مسکن را دردستورکار قرارگرفت؛ طرحی که در دولت قبل با مسکن مهر در نقاط مختلف کشور ظاهر شد ودر دولت یازده و دوازده مسکن اجتماعی نام گرفت و البته هیچ زمان هم اجرایی نشد.

طرح جامع مسکن چیست؟

 طرح جامع مسکن شامل دوبخش است. بخش اول طرح جامع به هدف گذاری و چهره نمایی وضعیت موجود بخش مسکن پرداخته و در افق 12 ساله، کاهش شاخص دسترسی به مسکن به عنوان یک هدف اساسی مورد توجه قرار داده است. این شاخص، مدت زمان انتظار یک خانوار متوسط در کشور را برای صاحبخانه شدن نشان می دهد.[1] بخش دوم  سند راهبردی اجرایی است. [2] 

راهبردهای طرح جامع مسکن که در وزارت راه و شهرسازی انجام شده است:

الف. طرح های مطالعاتی

براساس اعلام پایگاه اطلاع رسانی معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه وشهرسازی در تدوین سند تلفیق منطقه ای طرح جامع مسکن موارد زیر انجام شده است:  [3]

• ارزیابی نظام یارانه مسکن
• حباب قیمت مسکن
• طرح مطالعاتی مسکن اجاره ای
• تامین مالی مسکن
• تبیین روابط متقابل متغیرهای بخش مسکن
• اساسنامه صندوق زمین و ساختمان
• امیدنامه صندوق زمین و ساختمان
• نوسانات رونق ورکود دربخش ساختمان وتاثیرآن برصنعت ساختمان
• الگوی نظام مالیات منفعت سرمایه برای رشدباثبات بلندمدت بخش مسکن
• سیاست‌گذاری توسعه مسکن در کشورهای جنوب شرق آسیا
• تبیین نقش ابزارهای مالیاتی درساماندهی بازارمسکن برای اصلاح قانون مالیاتی
• ارزیابی مسکن مهر : قسمت اول – قسمت دوم
• مستند سازی مسکن مهر
• طرح پژوهشی مسکن مهر

ب. اولویت های پژوهشی

براساس اعلام پایگاه اطلاع رسانی معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه وشهرسازی دراولویت‌های پژوهشی زیر هدف گذاری شده است:  [4]

1. نظام بهینه مالیات های بخش مسکن
2. امکان سنجی و شیوه های عملیاتی نمودن ابزارهای نوین تامین مالی در بخش مسکن
3. بازار رهن مسکن در ایران (راه اندازی و توسعه بازار رهن، مشکلات و موانع و راه کارها)
4. صندوق های پس انداز مسکن در ایران
5. نظام بهینه تخصیص یارانه در بخش مسکن
6. صندوق های زمین و ساختمان در ایران
7. ساماندهی مشاورین املاک
8. الزامات و روش های ایجاد نظام اجاره داری حرفه ای در کشور
9. نقش کاداستر شهری در برنامه ریزی های مربوط به مسکن شهری
10. نقش GIS  در برنامه ریزی شهری
11. بررسی عوامل موثر بر نیاز به مسکن با تاکید بر مسائل اجتماعی و جمعیتی (تغییر شکل خانوار و مراحل زندگی، گرایشبه نوگرائی در مسکن، مهاجرت، تجردگرائی و…)
12. تاثیر متغیرهای اقتصاد کلان بر بازار مسکن
13. تامین مسکن گروه های کم درامد
14. بررسی عوامل موثر بر سیکل های قیمتی در بازار مسکن و راهکارهای کاهش نوسانات در بازار مسکن
15. بررسی رابطه بخش مسکن و توسعه انسانی (مطالعه بین کشوری یا بین استانی)
16. تعیین الگوی مصرف بهینه مسکن ( با توجه به شاخص های اقتصادی و اجتماعی در مناطق مختلف کشور)
17. تدوین برنامه ارتقاء بهره وری در بخش مسکن

اما نگاهی به سند مذکور نشان می دهد که اشکالات فراوانی نسبت به آن وجود دارد؛ موضوعاتی که بارها از سوی کارشناسان این حوزه نیز مطرح شده است. انتقادات مطرح درباره این سند در دو بخش شکلی و محتوایی قابل ملاحظه است:

الف – نقد شکلی:

بیشترین نقد وارد شده بر طرح مذکورکه شکلی بوده وابهامات اجرایی بر ان وارد شده است و احمد خرم از منتقدین وزیر سابق راه وشهرسازی بران وارد کرده است:

• وزارت راه و شهرسازی طرح جامعی برای مسکن نوشته که 200 صفحه است. آتچه تهیه شده تنها شرح خدمات طرح جامع مسکن است و خود طرح نیست بخش بعدی آن ، مدل توسعه مسکن است. [5]
• طرح جامع باید مطالعه کند که جمعیت‌ها در کجا استقرار پیدا کردند، نقاط قوت و ضعف این استقرار و فعالیتی که سال‌هاست انجام می‌شود، چیست. فرصت‌های جدید و تهدیدات کدام است. این موارد در مسکن و شهرسازی حدود 20 تا 22 جلد کتاب می‌شود. بخش بعدی، مدل توسعه مسکن است. مدل توسعه مسکن چندین‌بار تغییر کرده است.[6]

ب- نقد محتوایی:

• همانطورکه دراهداف در سطوح مختلف طرح جامع مسکن و نیز راهبردهای طرح جامع مسکن وزارت راه وشهرسازی مشاهده می شود، هیچ نکته ای درخصوص «هویت» مسکن مشاهده نمی شود.
• درطرح های مطالعاتی و دراولویت های پژوهشی وزارت راه وشهرسازی نیز هیچ نکته ای درخصوص هویت مسکن مشاهده نمی شود.
• جلوه مسکن کارکردی و نیزسیمای داخلی وخارجی ان تابع معماری خود بوده و به عنوان جلوه گاه فرهنگ هر تمدنی در کنار اثرگذاری فرهنگی بر ساکنین شهرها وروستاها از جایگاه ویژه ای در دستیابی به الگوی اسلامی_ایرانی پیشرفت و عینیت کالبدی آن برخوردار و از طرف دیگر مقررات ملی ساختمان یکی از اصلیترین راهکارهای پیاده سازی اصول فنی لازم در این عرصه است که به‌عنوان مقررات لازم الرعایه است. در بند  5-1-4-4 مبحث 4 مقررات ملی ساختمان با موضوع حفاظت از" ارزش های اسلامی – ایرانی" چنین وضع شده است: «به منظور دستیابی به هویتی منسجم در ساختمان ها و محیط زندگی بر پایه ارزش های اسلامی – ایرانی، بنا ها باید با تمهیدات لازم در راستای پاسداری از این ارزش ها طراحی و ساخته شوند و زمینه ای برای تناقض با آن ها در ساختمان ها و محیط فراهم نشود» که در طرح جامع فوق در سیاست گذاری و راهبردها به این موضوع توجه نشده است و عملا در این طرح هویت ایرانی اسلامی مسکوت مانده است.

در پایان نظر به اهمیت موضوع معماری اسلامی که در بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مکررا بدان تاکید شده است و وجود اسناد بالادستی و قوانین کشور در خصوص این موضوع، از جمله سیاستهای کلی نظام درخصوص ساختمان و جهت گیری‌های کلان آمایش سرزمین و بند 1 ماده 2 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در رابطه با تقویت، توسعه فرهنگ و ارزشهای اسلامی در معماری و شهرسازی و با توجه به نقش قابل توجه تدوین مقررات ملی ساختمان در پیاده سازی اصول و قواعد نظام مند، انتظار است که طرح جامع مذکور مورد بازنگری قرارگرفته و در اصلاحیه آن به رویکرد هویت اسلامی تحت عنوان معماری اسلامی- ایرانی توجه شایانی شود. پیشنهاد می شود وزیر جدید راه و شهرسازی که قرار است بعد از عباس آخوندی سکان این وزارتخانه مهم را در دست بگیرد، موضوعات مورد اشاره در این گزارش را به عنوان یک اولویت مورد توجه قرار دهد.

[1] https://www.fardanews.com/fa/news/416207/انتشار-رسمی-سند-طرح-جامع-مسکن

[2] http://inbr.ir/?page_id=2857#1500365760473-779e2ef5-9d32

[3] http://inbr.ir/?page_id=2857#1500365760519-86f8f4eb-6d66

[4] http://inbr.ir/?page_id=2857#1500365799326-2a8c598a-b0e7

[5] http://kayhan.ir/fa/news/107403/آنچه-که-وزارت-راه-و-شهرسازی-تهیه-کرده-طرح-جامع-مسکن-نیست

[6] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/04/07/1447904/طرح-جامع-مسکن-دروغ-بود

http://javadfesharaki.blog.ir/1397/02/26/جای%20خالی%20هویت%20معماری%20اسلامی%20در%20"طرح%20جامع%20مسکن"