گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ «یحیی سنوار» ملقب به ابوابراهیم فرمانده بلندآوازه جنبش حماس عصر پنجشنبه (۲۶ مهر) در «رفح» توسط رژیم اسرائیل به شهادت رسید. مجاهد بزرگی که در مهر ۱۳۴۰ به دنیا آمد در مهر ۱۴۰۲ بزرگترین عملیات تاریخ ملت فلسطین علیه رژیم صهیونیستی را طراحی و رهبری کرد و در مهر ۱۴۰۳ در وسط میدان جنگ و تا آخرین نفس جنگید و به شهادت رسید.
صهیونیستها پیش از این تبلیغ میکردند که او در اعماق زمین و در تونلها مخفی شده و برای نجات جان خود گروگانهای اسرائیلی را سپر جان خود کرده است. اما او در وسط میدان و در حالی که تا آخرین گلوله خود جنگیده و یک دست خود را از دست داده بود، شهید شد. آخرین سلاح سنوار تکه چوبی بود که به سمت کوادکوپتر اسرائیلی پرتاب کرد. تصاویر و فیلمهای نبرد آخر وی بهسرعت در جهان و علیرغم میل اسرائیل منتشر شد و جهان حیرتزده به احترام این مجاهد بزرگ بلند شد و تمامقد ایستاد. سازمان رادیو و تلویزیون اسرائیل اعلام کرد «صحنههایی که ما میبینیم با آن چیزی که حماس یا جهاد اسلامی در فلسطین و حزبالله در لبنان میبینند، متفاوت است، آنها مردی را دیدند که تا واپسین لحظه و آخرین قطره خون مبارزه کرد؛ حتی هنگامی که زخمی شده بود... سنوار عملاً به یک اسطوره تبدیل شد.» روزنامه عبری زبان «معاریو» با انتشار گزارشی انتقادی از قول کانال ۱۲ اسرائیل نوشت نباید این تصاویر منتشر میشد... «ما با دست خود از او یک اسطوره ساختیم.» هاآرتص نیز درباره دقایق آخر شهادت رهبر شهید حماس نوشته است: «سنوار در اثر شلیک تانک زخمی شده و دست خود را از دست داده بود. پس از ورود سربازان به ساختمان، او دو نارنجک به سمت آنها پرتاب کرد که از پلهها پایین غلتیدند. سربازان عقبنشینی کردند و از پهپاد برای اسکن ساختمان استفاده کردند، و پهپاد مردی نقابدار با دستی زخمی را مشاهده کرد... سنوار پهپاد را دید و یکتکه چوب به سمت آن پرتاب کرد. در این لحظه تانک دوباره بهسوی او شلیک کرد که ظاهراً او را کشت.»
«عزام التمیمی» [۱] پژوهشگر برجسته فلسطینی-بریتانیایی هم در یادداشتی که وبسایت «میدل ایست آی» آن را منتشر کرده است مینویسد یحیی سنوار رهبر حماس مثل سایر رهبران حماس به شهادت رسید، شهادتی که از او یک قهرمان در فلسطین و جهان اسلام ساخت. وی تأکید میکند شهادت ابوابراهیم پایان جنبش حماس نیست چرا که این جنبش بر اساس ایده آزادسازی فلسطین شکلگرفته است و تا زمانی که اشغالگری اسرائیل وجود دارد جنبش حماس نیز خواهد بود.
نجیبترین و شریفترین مرگ
تصاویر اولیهای که در شبکههای اجتماعی از کشتهشدن «یحیی سنوار» رهبر حماس در داخل خانهای نیمهویران در غزه منتشر شد، شاید آن چیزی نبود که رهبران اسرائیل میخواستند جهان ببیند. گفته میشود که سربازانی که جسد سنوار را پیدا کرده بودند و گمان میبردند جسد سنوار است، با عجله از او عکس گرفتند و عکسها را برای برخی از آشنایان فرستادند که به نوبه خود آنها نیز این تصاویر را منتشر کردند. مافوق آنها در مورد چگونگی مرگ این مرد روایت متفاوتی در ذهن داشتند. آنها ترجیح میدادند تصویری از رهبر حماس که در تونل مخفی شده و از گروگانهای اسرائیلی بهعنوان سپر انسانی استفاده میکند، به جهان مخابره شود. اما حقیقت این است که رهبر ارشد حماس در جنگ با دشمنانش جان خود را از دست داد. نهتنها این بلکه تصاویر اصابت گلوله به سر او را نشان میدهد. بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل میخواست جهانیان باور کنند که او حین فرار کشته شده است. اما سنوار سعی نکرد فرار کند؛ بلکه در رویارویی با سربازان اسرائیلی که رودررو ایستاده بودند جان باخت. از دیدگاه فلسطینیها، این نجیبترین و شریفترین مرگ تلقی میشود.
در فرهنگ فلسطینی مانند فرهنگ اسلامی شهادت پایان راه نیست؛ بلکه تمام آن سود است و وسیله قدرتمندی میباشد برای جذب نیروهای بیشتر.
رهبری بلامنازع
«یحیی سنوار» که در محافل حماس به «ابوابراهیم» شناخته شده است، در اکتبر ۱۹۶۲ (مهر ۱۳۴۰) در اردوگاه پناهندگان خانیونس در نوار غزه در خانوادهای از پناهندگان از شهر مجدل فلسطین به دنیا آمد. در سال ۱۹۴۸، گروههای صهیونیستی این روستا را در جریان نکبت فلسطین (تشکیل کشور اسرائیل) اشغال کردند و نام آن را «اشکلون» گذاشتند. خانواده سنوار مانند هزاران نفر از ساکنان مناطق واقع در شمال غزه که یکشبه به «دولت اسرائیل» تبدیل شد، بهخاطر آنچه در آن زمان فکر میکردند یک پناهگاه موقت خواهد بود، به سمت جنوب فرار کردند. همه این پناهندگان متقاعد شده بودند که در عرض چند روز بهمحض اینکه نیروهایی از کشورهای عربی همسایه، همانطور که وعدهدادهشده بود، به کمک آنها بیایند، شهرها و روستاهای خود را پس خواهند گرفت و گروههای یهودی را که مرتکب قتلعام برای بیرونراندن مردم فلسطین شده بودند را از بین خواهند برد؛ اما اینگونه نشد.
سنوار در غزه به مدرسه رفت و در دانشگاه اسلامی ادبیات عرب خواند. او دانشآموز و دانشجوی فعال دبیرستان و دانشگاه بود. سنوار در دانشگاه به شاخه اخوانالمسلمین در فلسطین پیوست. وی اولینبار در سن ۲۰ سالگی در سال ۱۹۸۲ (۱۳۶۰) به مدت ۱۰ ماه و بار دیگر در سال ۱۹۸۵ (۱۳۶۳) به مدت هشت ماه توسط اسرائیلیها بازداشت شد. زمانی که حماس در سال ۱۹۸۷ (۱۳۶۵) متولد شد، سنوار بهعنوان یکی از عوامل برجسته آن ظاهر شد و توسط بنیانگذار حماس، شیخ «احمد یاسین» مأموریت یافت تا یک دستگاه امنیتی موسوم به «مجد» را راهاندازی کند. یکی از اهداف این دستگاه امنیتی شناسایی، تعقیب و مجازات جاسوسانی بود که به نیروهای اشغالگر اسرائیل در مورد فعالان فلسطینی در داخل نوار غزه اطلاعات میدادند. طولی نکشید که او سرانجام در سال ۱۹۸۸ (۱۳۶۶) دستگیر و به اتهام ربودن و کشتن دو سرباز اسرائیلی و کشتن چهار فلسطینی مظنون به همکاری با اسرائیل به چهار بار حبس ابد محکوم شد. او به مدت ۲۳ سال در زندان اسرائیل ماند و در این مدت زبان عبری را آموخت و چندین کتاب را ترجمه یا تألیف کرد. او همچنین نقشبرجستهای در اداره امور زندانیان حماس و هماهنگی روابط و حلوفصل اختلافات با زندانیان سایر گروههای فلسطینی داشت.
حماس بر اساس ایده آزادسازی فلسطین شکل گرفت و با ترور رهبران این ایده از بین نمیرود، تا زمانی که اشغالگری اسرائیل وجود دارد حماس نیز خواهد بود.
در سال ۲۰۱۱ (۱۳۸۹) او یکی از بیش از هزار زندانی فلسطینی بود که در ازای یک سرباز اسرائیلی به نام «گیلاد شالیت» آزاد شدند. سنوار پس از رهایی از زندان، مناصب مهمی را در جنبش حماس عهده دار شد. تنها یک سال پس از آزادی، او در سال ۲۰۱۲ (۱۳۹۰) بهعنوان یکی از اعضای دفتر سیاسی حماس انتخاب شد و نقش رهبری را در اداره شاخه نظامی جنبش، گردانهای عزالدین القسام ایفا کرد. سنوار در سال ۲۰۲۱ (۱۳۹۹) زمانی که بهعنوان رئیس سازمان محلی حماس در غزه انتخاب شد، شهرت بیشتری پیدا کرد. این سالی بود که تنشها در اورشلیم بر سر تلاشهای مکرر شهرک نشینان یهودی برای هجوم به مسجد الاقصی و محدودیتهای اسرائیل بر نمازگزاران فلسطینی، جرقه جنگ دیگری را در غزه زد که ۱۱ روز به طول انجامید. این چهارمین حمله بزرگ اسرائیل به غزه در ۱۴ سال گذشته بود. ویرانی بسیار زیاد بود و صدها فلسطینی کشته و مجروج شدند. با این حال این جنگ سنوار را بهعنوان رهبر بلامنازع منطقه محصور غزه تبدیل کرد. بر اساس گزارش اخیر نیویورک تایمز با استناد به اسناد حماس، که ادعا میشود اسرائیلیها آن را در یک لپ تاپ در غزه پیدا کردهاند، سنوار و حلقه بسیار نزدیکی از چند تن از همرزمانش از اوایل سال ۲۰۲۱ شروع به آماده سازی برای یک حمله بزرگ علیه اسرائیل کردند. پس از ترور اسماعیل هنیه توسط اسرائیل در تهران در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴ (۱۰ مرداد ۱۴۰۳) پس از گفتگوهای طولانی و گمانه زنیهای فراوان، شورای رهبری حماس در ۵ اوت (۱۵ مرداد ۱۴۰۳) جانشین هنیه را بهعنوان رهبر سیاسی جدید جنبش معرفی کرد.
یک جنبش مقاوم
بر اساس عرف، مقام رهبری حماس معمولاً توسط یکی از شخصیتهای حماس در دیاسپورا پر میشود، زیرا وظایف سیاسی و دیپلماتیک این موقعیت مستلزم آزادی رفتوآمد است. به عقیده بسیاری، «خالد مشعل» نامزد احتمالی بود. با این حال مشعل از پذیرش نامزدی خودداری کرد و تأکید کرد که غزه که در برابر تجاوزات اسرائیل مقاومت کرده است، باید بهتنهایی حق رهبری این جنبش را در این برهه حساس از تاریخ جنبش داشته باشد.
نتانیاهو ترجیح میداد که رهبر حماس در تونل مخفی شده باشد؛ اما او در وسط میدان و رودررو با دشمن جنگید و کشته شد.
اگرچه کشتن سنوار ضربه بزرگ دیگری به حماس تلقی میشود، اما بعید است که بر استراتژی بلندمدت آن تأثیر بگذارد. اسرائیل قبلاً بارها موفق شد تقریباً سران این جنبش را از بین ببرد، با این حال، نتوانسته است عزم این جنبش را تضعیف کند، چه رسد به اینکه آن را درهم بشکند. فهرست رهبران ارشد حذف شده از زمان ظهور حماس در صحنه فلسطین در اواخر دهه ۱۹۸۰ بسیار طولانی است. این فهرست شامل مؤسس جنبش «شیخ یاسین» در ۲۱ مارس ۲۰۰۴ (۲ فروردین ۱۳۸۳) و جانشین او «عبدالعزیز الرنتیسی» در ۱۷ آوریل ۲۰۰۴ (۲۹ فروردین ۱۳۸۳) است. «احمد الجعبری»، رهبر شاخه نظامی حماس و گردانهای عزالدین القسام، در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۲ (۲۴ آبان ۱۳۹۱) ترور شد. اخیراً اسرائیلیها «صالح العاروری» معاون رهبر حماس را در ۲ ژانویه ۲۰۲۴ (۱۲ دی ۱۴۰۲) و رهبر سیاسی جنبش اسماعیل هنیه را در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴ (۱۰ مرداد ۱۴۰۳) ترور کردند.
تابآوری جنبش حماس از دو عامل ناشی میشود. عامل اول، حماس نماد یک ایده است، و ایده این است که فلسطینیها زمانی سرزمینی داشتند که از آنها گرفته شد تا راه را برای ایجاد سرزمین یهودی که یک قرن پیش بهعنوان راهحل کامل برای مشکل یهودیان اروپا تلقی میشد، باز کند. فلسطینیها بیش از ۷۰ سال است که برای بازگشت به خانه خود در تلاش بودهاند. ظهور حماس تنها نتیجه انتفاضه فلسطین نبود که یک روز قبل از تولد این جنبش آغاز شد، بلکه نتیجه تصمیم رهبری سازمان آزادی بخش فلسطین به رهبری «یاسر عرفات» برای چشم پوشی از مقاومت به نفع توافق صلح با اسرائیل بود. بعدها ثابت شد که تصمیم یاسر عرفات یک شکست مطلق و چیزی کمتر از تسلیم شدن نبود.
از دیدگاه فلسطینیها مرگ یحیی سنوار که در وسط میدان جنگ و در حین مبارزه با اسرائیل بوده نجیبترین و شریفترین مرگ محسوب میشود.
با گذشت زمان، حقانیت حماس ثابت شد و سازمان آزادیبخش فلسطین در ذهن اکثر فلسطینیها جایگاه نمایندگی خود را از آرمان فلسطین از دست داد. قرارداد «اسلو» بین ساف و اسرائیل فقط «ساف» را به یک آژانس همکاری امنیتی تبدیل کرد که برای اسرائیل کار میکرد. از سال ۱۹۹۳ که پیمان اسلو امضا شد فلسطینیها شاهد مصادره بیشتر زمینهایشان، تخریب بیشتر خانههایشان و کشتهشدن، معلولیت یا بازداشت تعداد بیشتری از پسران و دخترانشان توسط اسرائیلیها بودهاند. دولت وعدهدادهشده فلسطین هرگز نور روز را ندید و راهحل دو دولتی به یک سراب تبدیل شد، زیرا شهرکهای یهودی بخش زیادی از سرزمینهای فلسطینی در کرانه باختری و بیتالمقدس شرقی را تصرف طی سالهای بعد از امضای قرارداد اسلو تصرف کردند.
عامل دوم تابآوری این است که حماس یک جنبش نهادی با رهبری منتخب است. جنبش حماس یک جنبش فرقهای شکلگرفته شده حول یک شخصیت نیست و رهبرانی که ترور میشوند بلافاصله و بدون مشکل جایگزین میشوند. باید دید چه کسی احتمالاً جانشین سنوار میشود. شاید این بار بیشتر احتمال دارد که فردی در دیاسپورا باشد؛ و این امکان وجود دارد که جنبش تصمیم بگیرد فعلاً تا زمان برگزاری انتخابات با یک معاون به فعالیت خود ادامه دهد. با این حال، بعید است که انتخابات تا پایان جنگ برگزار شود، و این چیزی است که پیشبینی آن در زمانی که به نظر میرسد شعلههای درگیری فراتر از فلسطین کشیده میشود و کل منطقه را فرامیگیرد، سخت است.
شهادت پایان راه نیست
در نهایت، علیرغم فقدان، شهادت همیشه ابزار قدرتمندی برای جذب نیرو بوده است. در فرهنگ فلسطینی - مانند فرهنگ اسلامی - شهادت ضرر نیست، بلکه سود است. سنوار مانند تمام اسلاف خود که توسط اسرائیل ترور شدند، توسط بسیاری از مردم بهعنوان یک شهید بزرگ که در مبارزه با مهاجمان کشته شد، گرامی داشته میشود.
گمانهزنیهایی وجود دارد که آیا کشتهشدن سنوار راه را برای پایاندادن به جنگ بهزودی هموار میکند یا خیر. اگر اسرائیل با شرایط آتشبسی که قبلاً توسط حماس پذیرفته شده و در ابتدا توسط بایدن، رئیسجمهور آمریکا پیشنهاد شده بود، موافقت کند، جنگ میتواند پایان یابد. با این حال، اگر نتانیاهو همچنان بر نابودی حماس و آزادکردن گروگانها بدون ارائه چیزی در مقابل پافشاری کند، بعید است که به این زودی شاهد پایان جنگ باشیم. البته این خطر وجود دارد که حذف سنوار از صحنه ممکن است نتانیاهو را بیشتر جسور کند، بهویژه در زمینه انتخابات آتی ایالات متحده که او مشتاقانه منتظر آن است. اگر به ایران برای انتقام آخرین حملهاش ضربهای وارد شود، احتمالاً جنگ گستردهتر و شدیدتر میشود. همه چیز بستگی به این دارد که اسرائیل چه چیزی را در داخل ایران هدف قرار دهد. در مورد درگیری، حتی اگر این جنگ به پایان برسد، بسیار بعید است که تا زمانی که فلسطینیان از حقوق اولیه خود محروم هستند و تا زمانی که اشغالگری اسرائیل ادامه دارد، منطقه روی آرامش به خود ببیند.
[۱]. Azzam Tamimi
/انتهای پیام/