نیروی انسانی ارزان، عامل بحران در مهدکودک‌ها

گروه تعلیم و تربیت فرهنگ سدید: تاثیر و نقش مربی در تربیت کودک موضوع بسیار مهمی است که رهبر معظم انقلاب هم بدان تاکید ویژه‌ای دارند. در محیط‌های آموزشی، نوآموزان به شدت به مربی و کادر تربیتی وابسته شده و در سنین کودکی اعتقاد و الگو‌های رفتاری خود را از مربیان دریافت خواهند کرد. علیرغم تمام موفقیت‌های و پیشرفت‌های حاصل شده در حوزه کودک و نوجوان، در چند سال اخیر خبر‌های ناشی از رفتار ناشایست برخی از مربیان با کودکان در مهد‌ها مشاهده شده است تا جایی که موجب نگرانی بسیاری از مادران که بنا به شرایط یا به اجبار باید کودک خود را چند ساعتی در روز به مهد بسپارند شده است. از این رو لزوم تبیین وضعیت فعلی حوزه آموزش کودکان و مشکلات این بخش ضروری به نظر می‌رسد.

مروری بر ایجاد رشته‌های مرتبط با تربیت مربی در دانشگاه
در سال ۱۳۷۱ همزمان با تاسیس دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی؛ گروه آموزش پیش دبستانی از دفتر آموزش و پژوهش سازمان بهزیستی کشور به دانشگاه علوم بهزیستی انتقال یافت. بدین ترتیب گروه آموزشی پیش دبستانی جزءاولین گروه‌های آموزشی بود که در دانشگاه مذکور معرفی شد. این گروه با برگزاری و آموزش دوره‌های کوتاه مدت و یکساله مربیان کودک و مدیران مهد‌های کودک و دور‌های کاردانی ترمی و پودمانی تربیت مربی کودک، زیر نظردانشگاه علمی کاربردی فعالیت خود را آغاز کرد و در این راستا نشریه «به کودکان بیاموزیم» نیز تهیه و توزیع می‌کرد.

از سال ۱۳۸۳ اولین دانشجویان «دوره کارشناسی» رشته جدید التأسیس «رشد و پرورش کودکان پیش دبستانی» از طریق کنکور سراسری پذیرفته و تحت نظرگروه آموزش پیش دبستانی مشغول به تحصیل و فعالیت شدند. پس از آن در سال ۱۳۹۴ اولین دانشجویان «دوره کارشناسی ارشد علوم تربیتی گرایش آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی» در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی پذیرفته شدند.

هدف از پذیرش دانشجویان در رشته فوق الذکر که تنها در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی وجود دارد تربیت کارشناسانی است که بتوانند با کسب دانش و مهارت درزمینه رشد و پرورش کودکان پیش دبستانی (در دو گرایش کودکان عادی و کودکان با نیاز‌های ویژه) برای خدمت در سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، رفاه و تأمین اجتماعی، کانون پرورش فکری کودکان، صدا و سیما، مهد کودک‌ها و مراکز آموزش پیش دبستانی، مراکز آموزش کودکان استثنایی و مراکز تألیف کتاب و سرگرمی‌های آموزشی کودکان پیش دبستانی کشور موثر واقع شوند.

بر اساس آنچه که در آمار سایت دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی درج شده است تا کنون ۱۲ دوره دانشجو در مقطع کارشناسی رشد و پرورش کودکان پیش دبستانی و ۴ دوره دانشجو در مقطع ارشد آموزش و پرورش پیش دبستانی پذیرفته شده اند و نزدیک به ۲۸۰ نفر دانشجو درمقطع کارشناسی و ۶ نفر در مقطع ارشد فارغ التحصیل شده اند [۱] که به نظر می‌رسد این تعداد نیروی آموزشی و متخصص برای مدیریت و آموزش این بخش بسیار پایین باشد لذا این کمبود نیروی انسانی موجب بروز برخی از مشکلات ماننده جذب نیرو‌های ناکارآمد در این حوزه می‌شود.

بررسی عملکرد نهاد‌های درگیر در حوزه اعطای مجوز
بر اساس اعلام مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی، لازمه مربی گری در مهد‌های کودک، گذراندن دوره‌های مربی‌گری و دریافت کارت مربی‌گری از نهاد‌های معین شده است. این دوره‌ها برای افراد دارای مدرک دیپلم در روستا‌ها و دارای مدرک کارشناسی در شهر‌ها با رشته‌های مرتبط، حدود چهار هفته و برای افراد با رشته‌های غیر مرتبط ۶ هفته برگزار می‌شود، که پس از گذراندن این دوره‌های تئوری و عملی در دانشگاه‌های علمی-کاربردی، جهاد دانشگاهی و کانون توسعه مهد‌های کودک از افراد آزمون و مصاحبه صورت می‌گیرد در صورتی که فرد در این آزمون‌ها حد نصاب لازم را کسب کرده باشد می‌تواند خود را به عنوان مربی معرفی کند.

در مورد سنجش سلامت جسمی، روانی و عملی مربیان برای این دوره سازمان بهزیستی در سال ۱۳۹۵ پروژه پژوهشی مشترکی را با دانشگاه علوم بهزیستی انجام داده است که بر اساس آن شاخص‌های یک مربی از نظر علمی، سلامت جسمی، سلامت روانی و معنوی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

رصد عملکرد مربیان مهدکودک
با وجود عملکرد‌های مثبت و موثر در ایجاد رشته‌های دانشگاهی مرتبط با بحث تربیت مربی، کار با کودک در همه زمینه‌ها تخصصی است و ویژگی‌های خاص خودش را دارد، اما متاسفانه به علت پایین بودن میزان حقوق پرداختی به مربیان در اغلب مهد‌های کودک از مربیان کم تجربه و گا‌ها حتی کسانی که رشته تحصیلی و روحیاتشان مناسب نگهداری از کودک نیست استفاده می‌شود، که این امر نقش عمده‌ای را در عدم رضایت مربیان در خصوص اشتغال خود ایجاد می‌کند. کار و ارتباط موثر با کودک از جمله فعالیت‌هایی است که نیازمند عشق و علاقمندی بسیار به جهت سختی کار منحصر به خود است؛ علاوه بر این مربیان مهد‌های کودک همچون معلمین مدارس چه بسا بیشتر، نقش بسزایی در تعلیم وتربیت نونهالان دارند و بی توجهی دراین مقوله ضربه شدید و مهلکی را به بدنه اصلی جامعه و آینده سازان وارد خواهد ساخت.

متاسفانه برخی از مدیران و موسسان مهد‌های کودک به جهت پرداخت هزینه‌های حداقلی به نیروی انسانی در خصوص کار با کودک، از نیرو‌های غیر متخصص استفاده می‌کنند، علاوه بر این عدم نظارت کافی در بحث کسب مدرک مربیگری مهدکودک و نیز پس از آن در بحث اشتغال مربیان مهدکودک باعث شده تا در برخی از موارد خبر از بی درایتی و یا حتی تنبیه بدنی کودک توسط مربیان مهد‌ها در رسانه‌های عمومی به چشم بخورد، که با وجود برخورد نهاد‌های متولی با شخص خاطی، عملاً تصویر ناشایست از ذهن کودکان درگیر با موضوعات این چنینی هرگز پاک نخواهد شد.

در این میان باید اندیشید که ورود با آموزش‌های حداقلی (شش یا چهار هفته‌ای) در خصوص تربیت نیروی انسانی می‌تواند در بحث کار با کودک کافی باشد یا خیر؟! ورود با آموزش‌های حداقلی و عدم کسب استاندارد‌های لازم روانشناسی و روانشناختی از موسسات و مراکز معرفی شده در این زمینه موجب چالش و آسیب‌های جدی خواهد شد که برخورد با آن در آینده به سختی حاصل خواهد شد. در حال حاضر غالباً موسسات آزاد و غیر دولتی (که نظارتی بر عملکرد آن‌ها وجود ندارد) اقدام به گزینش نیروی انسانی و اعطای گواهی تربیت مربی برای این دوره می‌کنند و همین امر موجب به‌کارگیری مربیان با سلایق، تفکرات و دیدگاه‌های همسو با مدیران مهد و آموزشگاه‌های مجوز دهنده می‌شود که اثر آن را در تفکرو برخورد باکودکان دیده می‌شود و به طبع در آینده که کودکان به سنین رشد برسند شاهد بروز مشکلات اجتماعی بیشتری خواهیم بود.

نفوذ جبهه معارض در عرصه تربیت مربی
نوآموزان در محیط‌های آموزشی به شدت به مربی و کادر تربیتی وابسته هستند و در سنین کودکی اعتقاد و الگو‌های رفتاری خود را از مربیان دریافت می‌کنند. با این وجود نقش جبهه معارض در خصوص آموزش به مربیان تعلیم و تربیت ایران به عنوان یکی از اهداف اصلی در حوزه تغییر هویت ملی و دینی کودکان جامعه روشن است. در چند سال اخیر که بنا به فرموده رهبر معظم انقلاب کشور نیازمند تغییر و تحول در نظام آموزشی است، گروه‌های معاند این فرصت را غنیمت شمرده و سعی در سیاه نمایی و ناکارآمد خواندن نظام آموزشی ایران در پرتو حاکمیت اسلامی را دارند، و با تکیه بر برخی قوانین حقوق شهروندی و یا حقوق پیمان نامه جهانی کودک، آموزش دین به کودک را به نوعی ضایع کردن حق کودک خوانده و در صدد ایجاد روحیه مطالبه گری و جدا سازی دین از نظام آموزشی ایران، توسط معلمان و مربیان هستند. از این رو نهاد‌هایی با ویژگی‌های منحصر به فرد شرایط آموزشی ویژه‌ای درحوزه ورود به بحث تعلیم و تربیت، بالخص آموزش به مربیان و معلمان در فضای مجازی راه اندازی کرده و با ارائه مدارک دانشگاهی به صورت مجازی از علاقمندان به این حوزه دعوت و حمایت می‌کنند.

برخی از اساتید ایرانی که در خارج از کشور تحصیلات خود را گذرانده اند با رویکرد‌های خاص به این بحث روی آورده اند و با ارائه دوره‌های آموزش مربی بر اساس دیدگاه‌های غربی به صورت غیر انتفاعی فعالیت می‌کنند که می‌توان از تربیت مربی با رویکرد آموزش چند فرهنگی و آموزش‌های تربیت مربی با رویکرد والدورف یا مونته سوری نام برد.

همان طور که در بخش‌های متفاوت کشور مدرک گرایی رواج دارد؛ حوزه مهدهای کودک نیز از این امر مستثنا نیست. عموم مهدهای کودک برای جذب نیروی انسانی خود از کسانی استقبال می کنند که دوره های آموزشی بیشتری را گذرانده باشند فارغ از اینکه این دوره ها در کدام آموزشگاه و یا کدام موسسه باشد. با توجه به اینکه در حال حاضر اکثر مراجعی که مدرک دوره های آموزشی در حوزه کودک را اعطا می کنند دارای صلاحیت های لازم نیستند و بعضا در راستای اهداف فرهنگ های غربی فعالیت می کنند لزوم نظارت و سازماندهی این بخش بیش از پیش احساس می شود.
علاوه بر این در بخش آموزش مربیان، برخی از اساتید ایرانی که در خارج از کشور تحصیلات خود را گذرانده اند با رویکرد‌های خاص به این بحث روی آورده اند و با ارائه دوره‌های آموزش مربی بر اساس دیدگاه‌های غربی به صورت غیر انتفاعی فعالیت می‌کنند که می‌توان از تربیت مربی با رویکرد آموزش چند فرهنگی و آموزش‌های تربیت مربی با رویکرد والدورف یا مونته سوری نام برد.

عملکرد بهزیستی در حوزه  سازماندهی و آموزش مربیان مهد کودک

در این راستا و در جهت تعلیم و آموزش مربیان مهدها، سال گذشته به همت سازمان بهزیستی و جهاد دانشگاهی از سامانه ثبت‌نام مؤسسین و مربیان مهد‌های کودک رونمایی شد. هدف این سامانه ایجاد زمینه‌های همکاری مشترک بین جهاد دانشگاهی و سازمان بهزیستی در راستای ارتقای سطح دانش و مهارت نیروی انسانی و افزایش بهره‌وری مؤسسین و کارکنان مهد‌های کودک است؛ که این امر را می‌توان قدمی موثر در راستای یکپارچگی و نظارت مستمر در حوزه مذکور برشمرد. بر اساس آمار‌های سازمان بهزیستی [۲] تعداد کل مربیان مهد‌های خصوصی که در این سامانه ثبت نام کرده اند تا سال ۱۳۹۴، ۴۶۵۷۵ مربی و مربیان مهد‌های خودکفا ۴۴۷ نفر بوده است.