اقسام شادی با نگرش دینی

گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ برخی بر این باروند که نمی‌توان هم دیندار بود و هم شاد زیست. درحالی‌که دین اسلام تمام مختصات فطری انسان را که شادی هم جزئی از آن است را در نظر گرفته است منتهی مراتب برای شاد زیستن و شادی کردن شرایط و مراتبی را اتخاذ می‌کند که با رعایت آن‌ها افراد می‌توانند هم دیندار باشند و هم شاد.

 

 

برداشت نادرست از آیه «فلیضحکوا قلیلاً و لیبکوا کثیراً جزاءً بما کانوا یکسبون؛ [۱] آن‌ها باید کمتر بخندند و بسیار بگریند؛ این جزای کارهایی است که انجام می‌دهند». باعث شده که عده‌ای تصور کنند که اسلام با خنده و مظاهر شادی، مخالف و طرفدار گریه و غم است. درحالی‌که آیه فوق درباره شادی خاصی است که منافقان به‌منظور تضعیف اراده مسلمانان از خود نشان می‌دادند؛ کسانی که از شرکت در جنگ تبوک سرپیچی کردند و با عذرهای واهی در خانه‌های خود نشستند و دیگران را هم دلسرد و منصرف می‌نمودند و می‌گفتند: در این گرمای سوزان تابستان به‌سوی میدان نبرد حرکت نکنید. آنان از این عمل خود، خوشحال بودند و قهقهه سر می‌دادند و بسیار می‌خندیدند. قرآن مجید به منافقان اخطار می­‌کند که باید کم بخندند و بسیار بگریند؛ گریه برای آینده تاریکی که در پیش دارند. از این­رو، در آخر آیه می­فرماید: این جزای اعمالی است که آن‌ها انجام می­دادند. [۲] خداوند سبحان در کتاب آسمانی خود نگاه جامع و همه جانب‌های به مقوله شادی و نشاط دارد و می‌فرماید: «قُل به فضل اللهِ وِبِرَحمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلیَفرَحُوا هُوَ خَیرٌ مِّمَّا یَجمَعُون؛ بگو: به فضل خدا و رحمت او، شادمان شوند، زیرا این دو از هرچه می‌اندوزند بهتر است [۳].»

درواقع خداوند نتیجه فضل و رحمت خود را برای بندگانش شادمانی می‌داند و در جای دیگر شادمانی را نتیجه کسب پیروزی افراد در امور تلقی می‌فرماید.

نکته مهم و اساسی آن است که اسلام هرگونه شادی را تأیید نمی‌کند، بلکه برای آن حدّ و مرز قائل است هرچند شادی یک هیجان طبیعی برای انسان قلمداد می‌شود و از این حیث نمی‌توان آن را به انواع مختلف تقسیم کرد؛ اما با توجه به عامل پدیدآورنده، انگیزه شادی، موقعیت زمانی و مکانی و عوارض دیگر، چه‌بسا بار مثبت و منفی پیدا می‌کند.

از این‌رو، با نگرش دینی، شادی به دو قسم پسندیده و ناپسند تقسیم می‌شود:

الف. شادی پسندیده
از نگاه دین اسلام، شادی پسندیده آن است که جهت‌گیری الهی داشته باشد و یا مقدمه‌ای برای انجام وظایف شرعی و الهی قرار گیرد؛ چون طبق نظام ارزشی اسلام، مطلوب واقعی، تقرب به خدا است و همه حرکات و سکنات و افعال انسان باید در راستای آن انجام گیرد تا تکامل حاصل شود. با توجه به معیار کلی گفته شده، می‌توان برای شادی پسندیده ویژگی‌های ذیل را برشمرد:
۱- همراه با گناه نباشد؛
۲- با غفلت از خدا مقرون نشود؛
۳- اعتدال و میانه­روی در آن رعایت شود؛

 

اینک به چند نمونه از شادی‌های پسندیده اشاره می‌شود:

۱- شادی در وقت اطاعت خدا؛
۲- شادی برای احیای حق؛
۳- شاد کردن دیگران؛
۴- شادی در روزهای شادی معصومان؛

ب) شادی ناپسند
بعضی شادی‌ها که با هدف تکاملی انسان سنخیت ندارد و یا با گناه، لهو و لعب، اتلاف وقت، هیجان کاذب و اذیت و آزار دیگران توأم است، از نظر شرع مقدس، مذموم و ناپسند است. در اینجا به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱- شادی از طریق گناه؛
۲- شادی در برابر افراد محزون؛
۳- شادی تمسخرآمیز؛
۴- شادی در برابر لغزش دیگران؛
۵- شادی مغرورانه؛
۶- شادی با حرکات موزون.

از نگاه قرآن، دل محل استقرار شادی است، حال‌آنکه مشکل بسیاری از انسان‌ها در قرن حاضر این است که شادی را در هیاهوی بیرون جستجو می‌کنند. تعبیر و تفسیر دین از شادی این است که شادی خود هدف نیست، بلکه عاملی مهم و مؤثر برای رسیدن انسان به کمال والای انسانی است.

نشاط و شادکامی هم در پی شکرگزاری از نعمات الهی و داشته‌هایمان به‌دست می‌آید. خداوند می‌فرماید: «لَئِن شَکَرتُم لَأَزیدَنَّکُم؛ اگر شکرگزار باشید، نعمتم را بر شما می‌افزایم [۴]».

انسان وقتی خدا را بابت داشته‌هایش شکرگزار باشد، احساس خوب و رضایتمندی در دل خواهد داشت چراکه کمتر بعد منفی زندگی، اتفاقات، رفتار اطرافیان را موردتوجه قرار می‌دهد. درنتیجه با کوچک‌ترین اتفاق و رویداد و موفقیت هم شاد می‌شود و همین احساس منجر به وقع پیوستن موارد شادتر و عظیم‌تری برای او می‌گردد.

ریشه اصلی یأس و ناامیدی در میان افراد تغییر و دگرگونی در ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی است که از درون خانواده نشأت می‌گیرد.

بروز عواطف هیجانی منفی می‌تواند عوارض نامناسبی روی کارکرد ارگانیسم به‌جا گذارد و سلامت جسمی را به خطر اندازد. مشکلات روانی و جسمی طبعاً رضایت از زندگی را به مخاطره می‌اندازند؛ آن‌گونه که انسان وجود خود را عبث پنداشته و احساس ناامیدی به او روی می‌آورد و هدف‌هایش را در زندگی از دست می‌دهد. نشاط و شادکامی موجب تحرک فیزیکی، شناختی و رفتاری و افزایش قابلیت‌ها و ظرفیت‌های متعددی می‌گردد. انسان را با کار و فعالیت درگیر می‌سازد و اشتیاق به جنب‌وجوش و هدف‌گرایی را تقویت می‌کند که این امر خود باعث افزایش نشاط بیشتر گردیده و از لذت­گرایی­های بیهوده جلوگیری می‌کند.

ریشه اصلی یأس و ناامیدی در میان افراد تغییر و دگرگونی در ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی است که از درون خانواده نشأت می‌گیرد. چراکه پایه اصلی شخصیت افراد در خانواده پی‌ریزی می‌شود. هرچند مسائلی مانند مشکلات اقتصادی و مالی، بیکاری و... می‌تواند بر روی نگرش افراد و خانواده‌ها اثر بگذارد، اما نباید از کم‌اهمیت شدن ارزش‌های اصیل فرهنگی و اعتقادی غافل شد.

به نقل از ایندیپندنت، گزارش سالانه سازمان ملل از کشورهای شاد در سال ۲۰۲۰، فنلاند با ۷٫۸ امتیاز در صدر ایستاده است. فنلاند یک کشور با جمعیت ۵.۵ میلیون نفر است که به‌عنوان امن‌ترین و پایدارترین و دارای بهترین حکومت در سراسر جهان با حداقل فساد و بالاترین پیشرفت اجتماعی رتبه‌بندی شده است.

ایران با امتیاز ۴٫۶۷ در رده ۱۱۸ دنیا از ۱۵۶ کشور قرار دارد. متغیرهای موردبررسی در این گزارش سرانه تولید ناخالص داخلی، حمایت اجتماعی، امید به زندگی سالم در بدو تولد، آزادی انتخاب زندگی. 
فعالیت‌های خیرخواهانه و ادراک فساد هستند. نظرسنجی ایسپا در اسفند ۹۷ نشان می‌دهد که ۶۳٫۷ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۹ ساله خیلی شاد و به نسبت شاد هستند. طبق این نظرسنجی، زنان ایرانی شادتر از مردان هستند و ۶۰ درصد زنان ایرانی به نسبت شاد و خیلی شاد هستند و همچنین ۵۱ درصد مردان خیلی شاد و به نسبت شاد هستند. طبق نتایج تنها ۱۰٫۱ درصد مردم ایران خیلی شاد هستند و ۴۴٫۴ درصد به نسبت شاد هستند.

همان‌طور که ویژگی‌های درونی و فردی سبب شاد بودن افراد می‌شود، عوامل و شرایط بیرونی مانند وضعیت اقتصادی، موقعیت سیاسی و اجتماعی، وضعیت فرهنگی و... نیز در بروز شادی و شادکامی نقش بسزایی دارند. برنامه‌ریزی در جهت شادکامی مردم و اجرای برنامه‌های شادی و مفرح اجتماعی توسط نهادهای ذی‌ربط بایستی موردتوجه قرار گیرد. البته امر اساسی اصلاح باورهای فرهنگی در مورد شادی کردن است. چراکه یکسری از باورهای سنتی بر شاد نبودن دامن می‌زند مانند ضرب‌المثل «خنده بی‌جا گریه می‌آورد» که بر این مبنا، غمگین بودن بر شاد بودن ارجحیت می‌یابد؛ لذا باید فضای مناسب و مثبت در جامعه برای احساس شادی در بین مردم ایجاد شود.

درگذشته هرروز جشن خاصی برگزار می‌شد که کارکردهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی داشت؛ چهارشنبه‌سوری جشن نوروز، شب یلدا و مناسبت‌های طبیعی و آیینی و مذهبی. درواقع درگذشته شادی افراد بیشتر گروهی و جمعی بود و سبب انسجام و همدلی گروهی هم می‌شد. اما امروزه با گسترش زندگی شهرنشینی و مدرنیته و افزایش استفاده از وسایل ارتباطی و تکنولوژی، ارتباطات مستقیم و چهره به چهره مردم و تعاملات مستقیم آن‌ها کمتر شده است و در نتیجه شادی و شادکامی به زندگی خصوصی افراد منوط شده است و درواقع هر کس باید خود به‌تنهایی اسباب شادی خود و خانواده‌اش را فراهم می‌کند. امروزه ابزار شادی یا به دست رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی افتاده است و یا منوط به استفاده از امکانات و دارایی‌های شخصی افراد شده است. در پی این امر افسردگی فردی و ناامیدی بیشتر شده است.

در عرصه اجتماعی و رسانه با توجه به اتفاقات و جریانات مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... نوع برنامه‌ها و بازتاب اخبار و رویدادها تأثیر شگرفی بر روی روحیه و رفتار مردم خواهد داشت. اینکه یک جریان را به‌صورت کاملاً سیاه و ناامیدانه روایت کنند یا حداقل تمام جوانب سیاه‌وسفید و به عبارتی خاکستری گونه بیان شوند. چرا که مردم در زندگی فردی و خصوصی خود هم دچار مشکلات و اتفاقات تلخ و ملال‌آور هم می‌شوند لذا اگر این هر دو عرصه سیاه شود دیگر نمی‌توان از مردم توقع داشت که روحیه شاد خود را حفظ کنند و به زندگی با رضایت خاطر بنگرند.

درگذشته هرروز جشن خاصی برگزار می‌شد که کارکردهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی داشت؛ چهارشنبه‌سوری جشن نوروز، شب یلدا و مناسبت‌های طبیعی و آیینی و مذهبی. درواقع درگذشته شادی افراد بیشتر گروهی و جمعی بود و سبب انسجام و همدلی گروهی هم می‌شد.

در حال حاضر هم بیماری کرونا در ایران و کشورهای متعددی زندگی افراد را تحت‌الشعاع قرار داده است. بسیاری از افراد دوستان و خویشاوندان خود را طی این ۵ ماه از دست داده‌اند که همین امر سبب ناراحتی و حزن آن‌ها شده است. این بیماری باعث شده که طی این مدت مردم نتوانند همانند گذشته به دیدار نزدیکان و خویشاوندان خود بروند در حالی که همین دیدارها درگذشته سبب آرامش و شادی بوده است. از طرفی افراد مدام باید استرس این را داشته باشند که نکند دچار این ویروس قوی شوند. از سویی به دلیل قرنطینه بودن عده زیادی از افراد، دیگر مانند گذشته نمی‌توانند اوقات فراغت خود را به نحو احسن بگذرانند چرا که باید صرفاً برنامه‌هایی را در اولویت قرار دهند که در چارچوب منزل انجام شود. از سوی دیگر رسانه عمومی و ملی در این مدت به دلیل گزارش دادن لحظه به لحظه اتفاقات این بیماری، خود یک دلیل دیگر بر استرس و افسردگی افراد بوده است.