گروه جامعه و اقتصاد «سدید»؛ پنجاه‌وسومین نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد موسوم به «داووس» از ۲۶ تا ۳۰ دی ماه در سوئیس برگزار شد. اجلاس امسال در شرایطی برگزار شد که جهان با بحران‌های چندگانه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی دست و پنجه نرم می‌کند. ساختار نظم جهانی در حال فروپاشی است، مرکز ثقل اقتصاد جهانی در حال انتقال از آمریکا و اروپا به سمت چین است. جنگ اوکراین و افزایش تنش‌ها بین قدرت‌های بزرگ نیز باعث شد که در نشست امسال رهبران سه کشور آمریکا، چین و روسیه حاضر نباشند. «ویلیام آی رابینسون»[۱]، استاد برجسته جامعه شناسی، مطالعات جهانی و مطالعات آمریکای لاتین در دانشگاه کالیفرنیا، نویسنده کتاب‌های «آیا سرمایه‌داری دوام می‌آورد؟»[۲] و «جنگ داخلی جهانی: سرمایه‌داری پس از همه‌گیری»[۳] در مقاله‌ای که وب‌سایت (Truthout) آن را منتشر کرده است می‌گوید: نخبگان حاضر در نشست داووس از شدت بحران چند وجهی جهانی آگاه هستند، اما نشست داووس قادر به حل‌وفصل بحران‌های جهانی نیست، چون حاضران در این باشگاه انحصاری سرمایه‌داری تنها نسبت به حفظ، انباشت ثروت و گسترش سرمایه‌داری متعهد هستند. به گفته وی حل‌وفصل بحران‌های کنونی مستلزم توزیع مجدد ثروت و مهار سرمایه فراملی است؛ اقداماتی که درست در نقطه مقابل اهداف داووس مبنی بر گسترش سرمایه‌داری قرار دارد.
داووس گرفتار بحران‌های چند گانه
شرکت‌های فراملیتی و نخبگان سیاسی از ۱۶ تا ۲۰ ژانویه سال جاری میلادی در «داووس» سوئیس برای گردهمایی سالانه خود در بحبوحه شدیدترین بحران سرمایه‌داری جهانی از زمان تأسیس مجمع جهانی اقتصاد در نیم قرن گذشته گردهم آمدند. در سال‌های قبل، شرکت‌کنندگان در این گردهمایی انحصاری با جت وارد شهر تفریحی سوئیس شدند و به هژمونی سرمایه‌داری جهانی اعتماد داشتند. اما این بار، عدم اطمینان در مورد توانایی آن‌ها در مدیریت بحران، حفظ کنترل، تثبیت مجدد سرمایه‌داری جهانی و بازسازی اجماع شکسته شده در صفوف آن‌ها کاملاً نمایان بود.
مجمع جهانی اقتصاد به‌عنوان یک مرکز برنامه‌ریزی برتر طبقه سرمایه‌دار فراملی و متحدان سیاسی آن در دوران اوج جهانی شدن سرمایه‌داری عمل می‌کرد. اما اکنون به نظر می‌رسد که گروه‌های حاکم حاضر در این نشست گرفتار مدیریت بحران‌های دائمی هستند. نخبگان داووس کاملاً آگاه هستند که سرمایه‌داری جهانی با بحران‌های به هم پیوسته مواجه است، چیزی که گزارش سالانه ریسک‌های جهانی مجمع جهانی اقتصاد برای سال ۲۰۲۳ آن را «بحران چندگانه» نامید. در این گزارش هشدار داده شده است که: جهان با تورم، بحران‌های هزینه زندگی، جنگ‌های تجاری، خروج سرمایه از بازار‌های نوظهور، ناآرامی‌های اجتماعی گسترده، رویارویی ژئوپلیتیک و شبح جنگ هسته‌ای مواجه است. این ریسک‌ها با پیشرفت‌های نسبتاً جدید در چشم‌انداز ریسک‌های جهانی، از جمله سطوح ناپایدار بدهی، دوره جدید رشد پایین، سرمایه‌گذاری پایین جهانی و جهانی‌زدایی، کاهش توسعه انسانی پس از چندین دهه پیشرفت، توسعه سریع و بدون محدودیت فناوری‌ها با کاربرد دوگانه نظامی و غیر نظامی) و فشار فزاینده تأثیرات تغییرات آب‌وهوایی تشدید می‌شوند. همه این ریسک‌ها و بحران‌ها در کنارهم برای شکل دادن به یک دهه منحصربه‌فرد، نامعلوم، بی‌ثبات و متلاطم همگرا شده‌اند.
داووس باشگاه انحصاری سرمایه‌داری
هر سال گروهی از نخبگان سیاسی و شرکت‌های فراملیتی در داووس گردهم می‌آیند تا وضعیت سرمایه‌داری جهانی را ارزیابی کنند، در مورد مشکلات و چالش‌هایی که به عنوان طبقه حاکم جهانی با آن مواجه هستند بحث کنند، و در مورد برنامه‌ها و سیاست‌هایی برای رسیدگی به این چالش‌ها برای تداوم حاکمیت طبقاتی خود راهبرد بنویسند
مجمع جهانی اقتصاد (داووس) که در سال ۱۹۷۱ در آستانه جهانی شدن سرمایه‌داری تأسیس شد، حلقه داخلی طبقه سرمایه‌دار فراملی و نمایندگان سیاسی آن در دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را گرد هم می‌آورد. هر سال گروهی از نخبگان سیاسی و شرکت‌های فراملیتی در داووس گردهم می‌آیند تا وضعیت سرمایه‌داری جهانی را ارزیابی کنند، در مورد مشکلات و چالش‌هایی که به عنوان طبقه حاکم جهانی با آن مواجه هستند بحث کنند، و در مورد برنامه‌ها و سیاست‌هایی برای رسیدگی به این چالش‌ها برای تداوم حاکمیت طبقاتی خود راهبرد بنویسند. داووس، به‌طور خلاصه، جایی است که اربابان سرمایه فراملی و کارگزاران آن‌ها گرد هم می‌آیند تا سالانه چگونگی حکومت خود را بررسی کنند.
هسته اصلی اعضای مجمع جهانی اقتصاد، مدیران عامل ۱۰۰۰شرکت برتر فراملیتی (معروف به اعضای بنیاد) هستند؛ که نمایندگانی از ۱۰۰گروه از تأثیرگذارترین گروه‌های رسانه‌ای در سراسر جهان، سیاست گذاران کلیدی از دولت‌های ملی در سراسر جهان سازمان‌های بین‌المللی، دانشگاهیان و کارشناسان منتخب از حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، علمی، اجتماعی و فناوری به آن‌ها ملحق می‌شوند.
«داووس» یک باشگاه فوق‌العاده انحصاری است که عضویت عمومی را ممنوع می‌کند: «رهبران» و «همکاران» فقط با دعوت یا قرار قبلی در آن حاضر می‌شوند. شرکت در اجلاس سالانه فقط با دعوت است و هزینه هر شرکت کننده ۱۹۰۰۰ دلار است. در میان ۲۷۰۰ نفری که در نشست امسال شرکت کردند، بیش از ۶۰۰ مدیر عامل شرکت‌های فراملی به همراه ۵۱ رئیس دولت، ۵۶ وزیر دارایی، ۱۹ رئیس بانک مرکزی، ۳۰ وزیر تجارت، ۳۵ وزیر امور خارجه و مدیران سازمان‌های مالی و سیاسی پیشرو بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول (IMF)، بانک جهانی، بانک مرکزی اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و دبیر کل ناتو حضور داشتند.
داووس در خدمت جهانی‌سازی بی‌رحم
تحت حمایت مجمع جهانی اقتصاد، صندوق بین‌المللی پول، سایر نهاد‌های مالی بین‌المللی و تحت رهبری آمریکا، طبقه سرمایه‌دار فراملی جهانی‌سازی وحشیانه و بی‌رحم را از دهه ۱۹۸۰ پیش برد، فرایندی که به بی‌ثباتی و ناامنی مناطق و جوامع بی‌شماری دامن زد
تحت حمایت مجمع جهانی اقتصاد، صندوق بین‌المللی پول، سایر نهاد‌های مالی بین‌المللی و دولت‌های اصلی غربی به رهبری ایالات متحده، طبقه سرمایه‌دار فراملی جهانی‌سازی سرمایه‌داری وحشیانه و بی‌رحم را از دهه ۱۹۸۰ پیش برد، فرایندی که به بی‌ثباتی و ناامنی مناطق و جوامع بی‌شماری دامن زد. این جهانی شدن منجر به تمرکز بی‌سابقه سرمایه در مقیاس جهانی در دست طبقه سرمایه‌دار فراملی شده است. در سال ۲۰۱۸، تنها ۱۷ شرکت مالی جهانی در مجموع ۴۱.۱ تریلیون دلار را مدیریت کردند که بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی کل کره زمین بود. در عین حال، جهانی‌سازی نابرابری‌های بی‌سابقه‌ای را به‌وجود آورده و درگیری‌های اجتماعی و سیاسی را در سراسر جهان به راه انداخته است. افزایش نابرابری، فقر و ناامنی برای طبقات کارگر و مردم پس از دهه‌ها انحطاط اجتماعی ناشی از نئولیبرالیسم، دولت‌ها را وارد بحران مشروعیت کرده، سیستم‌های سیاسی ملی بی‌ثبات شده‌اند و کنترل نخبگان نیز به خطر افتاده است.
تنها چند روز قبل از افتتاح نشست «داووس»، بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، ردیاب اعتراض جهانی خود را به‌روزرسانی کرد و گزارش داد که بیش از ۴۰۰ تظاهرات بزرگ ضد دولتی در سراسر جهان از سال ۲۰۱۷ شروع شده است. یک چهارم آن‌ها سه ماه یا بیشتر دوام آوردند، بسیاری از آن‌ها شامل صد‌ها هزار و حتی میلیون‌ها معترض بودند، و دست کم ۳۲ اعتراض همزمان با شروع اجلاس داووس ادامه داشت. به عنوان نمادی از گسترش شورش جهانی، در روز سوم این نشست، بیش از یک میلیون نفر در مجاورت پاریس برای اعتراض به طرح بازنشستگی دولت ماکرون و سایر سیاست‌های نئولیبرالی به خیابان‌ها آمدند. همزمان در انگلیس نیز کارگران این کشور درگیر موجی از اعتصاب‌ها بودند که در چند دهه گذشته سابقه نداشته است. جای تعجب نیست که «امانوئل ماکرون»[۴]، رئیس جمهور فرانسه، و «ریشی سوناک»[۵]، نخست وزیر بریتانیا، امسال از حضور در نشست داووس صرف نظر کردند تا به بحران‌های داخلی خود برسند.
از رکود تا فروپاشی اجتماعی و نابودی محیط زیست
گزارش اطلاعاتی دولت ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ هشدار داد که جهان در سال‌های آینده با چالش‌های جهانی شدیدتری مواجه خواهد شد، از جمله «تغییرات آب و هوایی، بیماری‌ها، بحران‌های مالی، و اختلالات فناوری» که «احتمالاً بیشتر آشکار خواهند شد»
سرمایه‌داری جهانی با بحران ساختاری انباشت بیش از حد ثروت و رکود مزمن مواجه است. طبقه سرمایه‌دار فراملی مقادیر هنگفتی از ثروت را انباشته کرده است که بسیار فراتر از آن چیزی است که می‌تواند دوباره سرمایه‌گذاری کند. اما گروه‌های حاکم نیز با بحران سیاسی مشروعیت دولت، هژمونی سرمایه‌داری و فروپاشی گسترده اجتماعی، بحران بین‌المللی تقابل‌های ژئوپلیتیکی و یک بحران زیست محیطی شدید روبرو هستند. اکوسیستم کره زمین که تمدن بشری بر آن استوار است، تحت‌تأثیر انباشت نامحدود و لجام گسیخته سرمایه جهانی در حال فروپاشی است.
گزارش اطلاعاتی دولت ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ هشدار داد که جهان در سال‌های آینده با چالش‌های جهانی شدیدتری مواجه خواهد شد، از جمله «تغییرات آب و هوایی، بیماری‌ها، بحران‌های مالی، و اختلالات فناوری» که «احتمالاً بیشتر آشکار خواهند شد». بروز مکرر و شدید این بحران‌ها در مناطق و کشور‌های مختلف فشار‌های گسترده‌ای را بر دولت‌ها و جوامع تحمیل خواهد کرد و همچنین شوک‌هایی ایجاد خواهد کرد که می‌تواند فاجعه بار باشد. این گزارش در ادامه خاطرنشان کرد که «مقیاس چالش‌های فراملی و پیامد‌های در حال ظهور پراکندگی، بیش از ظرفیت سیستم‌ها و ساختار‌های موجود است»
دستان خالی حاضران در داووس
دستان حاضران در نشست داووس امسال برای چگونگی تثبیت مجدد سرمایه‌داری جهانی، مقابله با تهدید شورش توده‌ها، پوپولیست‌ها و ناسیونالیست‌های دست راستی و چالش‌های نئوفاشیستی به شدت خالی بود
شرکت‌کنندگان در نشست داووس امسال ابعاد مختلف این «بحران چندگانه» را به طور مفصل مورد بحث قرار دادند، اما به نظر می‌رسید که دست آن‌ها برای چگونگی تثبیت مجدد سرمایه‌داری جهانی و مقابله با تهدید شورش توده‌ها از پایین و پوپولیست‌ها و ناسیونالیست‌های دست راستی و چالش‌های نئوفاشیستی برای جهانی شدن سرمایه‌داری خالی است.
«آنتونیو گوترش»[۶]، دبیر کل سازمان ملل متحد، در این نشست هشدار داد که نبرد علیه تغییرات آب و هوایی در حال شکست است، و همزمان مدیر عامل صندوق بین‌المللی پول نیز مجبور شد اعتراف کند که اقتصاد جهان «شاید بزرگترین آزمایش خود از زمان جنگ جهانی دوم» را پیشرو دارد. در همین حال، تهاجم روسیه در سال ۲۰۲۲ میلادی به اوکراین و واکنش رادیکال سیاسی، نظامی و اقتصادی غرب به آن، همراه با جنگ سرد جدید بین واشنگتن و پکن، به سرکوب خشونت‌آمیز سیستم بین‌المللی پس از جنگ جهانی دوم سرعت بخشیده است. شاید به دلیل همین تقابل بود که سران آمریکا، چین و روسیه در نشست داووس امسال غایب بودند.
شکست «تنظیم مجدد بزرگ»؟
قرار بود همه‌گیری کووید-۱۹ راه را برای «تنظیم و شکل‌دهی مجدد» جهان در آنچه مجمع جهانی اقتصاد «تنظیم مجدد بزرگ»[۷] نامیده است هموار کند. این تعبیری بود برای تلاشی برای تثبیت و گسترش سرمایه‌داری جهانی از طریق مقررات زدایی بیشتر نئولیبرالی، به کارگیری فناوری‌های دیجیتال جدید، کنترل نظام مندتر و مستبدانه‌تر بر جمعیت جهانی، نظارت و «حکومت جهانی» تکنوکراتیک.
بر اساس گزارش آکسفام ثروت میلیاردرها روزانه ۲.۷ میلیارد دلار افزایش می‌یابد و یک درصد ثروتمندترین افراد جهان تقریباً دو سوم کل ثروت جدید ایجاد شده از سال ۲۰۲۰ میلادی را تصاحب کرده‌اند
اما اوضاع آنطور که انتظار می‌رفت، پیش نرفته است. در عوض، همه‌گیری کرونا تضاد‌ها و گرایش‌های بحرانی سرمایه‌داری جهانی، به‌ویژه تمایل به تمرکز هرچه بیشتر ثروت و قدرت در دست طبقه سرمایه‌دار فراملی را تسریع کرد و به اعتراض توده‌ای و بی‌ثباتی سیاسی در سراسر جهان دامن زد. آژانس توسعه بین‌المللی «آکسفام» هر سال گزارش سالانه خود در مورد نابرابری‌های جهانی را همزمان با نشست داووس منتشر می‌کند. براساس گزارش امسال تحت‌عنوان «بقای ثروتمندترین‌ها»[۸]، ثروت میلیاردرها روزانه ۲.۷میلیارد دلار افزایش می‌یابد و این در حالی است که ۱.۷میلیارد کارگر یا بیشتر در حال حاضر در کشور‌هایی زندگی می‌کنند که تورم از دستمزد‌های آن‌ها پیشی گرفته است و یک درصد ثروتمندترین افراد جهان تقریباً دو سوم کل ثروت جدید ایجاد شده از سال ۲۰۲۰ میلادی را تصاحب کرده‌اند. بر اساس این گزارش: در بحبوحه بحران جهانی غذا و انرژی، ۹۵ شرکت بزرگ غذا و انرژی سود خود را در سال ۲۰۲۲ بیش از دو برابر کردند و ۳۰۶ میلیارد دلار سود بادآورده داشتند و ۲۵۷ میلیارد دلار از آن را همزمان با گرسنگی نزدیک به یک میلیارد نفر در جهان به سهامداران ثروتمند خود پرداخت کردند. در همین حال، گزارش آکسفام هشدار می‌دهد که که سه چهارم دولت‌های جهان در حال برنامه‌ریزی برای کاهش هزینه‌های بخش عمومی از جمله مراقبت‌های بهداشتی و آموزش به میزان ۷.۸ تریلیون دلار در پنج سال آینده هستند.
چندپارگی و تقابل ژئوپلیتیکی در پی حمله روسیه به اوکراین و جنگ سرد جدید به نقطه شکست خود نزدیک می‌شود. آمریکا در حال از دست دادن موقعیت مسلط خود در نظام بین‌الملل است، اما هیچ قدرت جدیدی از اقتدار سیاسی لازم برای به دست گرفتن رهبری اقتصاد جهانی که اکنون به طور شدیدی یکپارچه شده است را ندارد. بحران هژمونی در نظام بین‌الملل در درون این اقتصاد جهانی واحد و یکپارچه در حال رخ دادن است. پایان تسلط آمریکا و اروپا بر سرمایه‌داری جهانی در حالی است که مرکز ثقل اقتصاد جهانی در حال انتقال به چین است. اما چین به یک هژمون جدید تبدیل نخواهد شد. بلکه ساختار نظم بین‌المللی جهان در زمان بحران حاد سرمایه‌داری جهانی، آشفتگی طولانی مدت اقتصادی و زوال سیاسی، به سمت چندقطبی شدن سیاسی پیش می‌رود.
ما با چیزی جز زوال تمدن سرمایه‌داری روبرو نیستیم و نخبگان داووس نیز از شدت بحران جهانی آگاه هستند و می‌دانند که سیستم در حال متلاشی شدن است
ما با چیزی جز زوال تمدن سرمایه‌داری روبرو نیستیم، نخبگان داووس از شدت بحران جهانی آگاه هستند و می‌دانند که سیستم در حال متلاشی شدن است و سیطره آن‌ها بر قدرت بیش از پیش ضعیف‌تر شده است و طبقات کارگر و توده‌های جهانی نیز در حال حرکت هستند. اما تعهد مجمع جهانی اقتصاد برای دفاع از گسترش و انباشت سرمایه در مقیاس جهانی آن هم به هر قیمتی که البته دلیل وجودی این مجمع است ارائه راه‌حل‌های مناسب برای بحران‌های کنونی را برای طبقه حاکم جهانی غیرممکن می‌سازد.
حل‌وفصل این بحران‌ها و پرداختن به آن‌ها مستلزم توزیع مجدد گسترده ثروت و قدرت به سمت پایین، تنظیم بازار‌های جهانی، مهار سرمایه فراملی، غیرنظامی شدن جامعه جهانی و اقدامات رادیکال زیست محیطی است. چنین راه حل‌هایی تنها از مبارزه توده‌ای از پایین علیه طبقه حاکم داووس به دست می‌آید.
پی‌نوشت
[۱]. William I. Robinson
[۲]. Can Global Capitalism Endure
[۳]. Global Civil War: Capitalism Post-Pandemic
[۴]. Emmanuel Macron
[۵]. Rishi Sunak
[۶]. Antonio Guterres
[۷]. Great Reset
/انتهای‌پیام/
