ضرورت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های تحزب در جمهوری اسلامی ایران

گروه راهبرد «سدید»؛ صحنۀ سیاست ایران از دوران ناصرالدین‌شاه قاجار به این طرف، با مفهومی جدید آشنا شده و همواره با آن دست‌به‌گریبان بوده است. تحزب یکی از مفاهیم سیاست در پارادایم مدرن است که به‌همراه سایر مفاهیم و رویکرد‌های مدرن در دو دهۀ اخیر به فرهنگ مردم ایران راه یافته است، اما برخلاف بسیاری از آن‌ها، شاید تا به امروز هم نتوانسته است خود را با نیاز‌ها و ملاحظات ایرانیان منطبق و هماهنگ سازد. شاید ظریف‌ترین نکته‌ای که در دل تحزب قرار دارد این است که نه‌تنها جامعۀ سیاسی را به‌سمت دسته‌دسته شدن می‌خواند، خود نیز محل تفرق و یکی از مصادیق اختلاف‌نظر میان سیاسیون کشور شده و وحدت رویه‌ای در قبال آن شکل نگرفته است.

عده‌ای تحزب را خلاف اسلام و آموزه‌های آن، که تأکید فراوانی بر وحدت و یکپارچگی امت اسلامی دارد، می‌دانند و عده‌ای دیگر، آن را از ضروری‌ترین نیاز‌های عرصۀ سیاست‌ورزی و حلّال بسیاری از مشکلات کشور می‌انگارند. بخشی نیز در بین این دو، موضعی میانه‌تر دارند و تا حدودی به این و تا حدودی به آن معتقدند.

به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین مسائل جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر مسئله نهادسازی سیاسی است. بازسازی دولت و جامعه در مقطع پس از جنگ و اولویت‌های اساسی که در رأس آن‌ها مسائل اقتصادی و معیشتی قرار داشت، سبب شد تا بخش زیادی از انرژی دولت‌ها صرف رسیدگی به این اولویت‌ها و مسائل مرتبط با آن‌ها شود. در دهه‌های بعد اگرچه مشکلات اقتصادی به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های ظالمانه وجود داشت، اما آگاهی سیاسی جامعه افزایش یافت و رفته‌رفته ارتباط نخبگان و مردم پیرامون مسائل سیاسی شکل گرفت؛ به‌طوری‌که باوجود مشکلات اقتصادی پای مطالبات سیاسی نیز به‌طور گسترده به عرصه عمومی وارد شد. با در نظر گرفتن چنین مقدمه‌ای اکنون در دهه پنجم پس از انقلاب، جمهوری اسلامی با مسائل جدیدی مواجه شده که در رأس آن‌ها نهادسازی سیاسی و ایجاد نهاد‌های واسط میان مردم و حاکمیت مانند نهاد‌های حزبی است. اکنون نیاز است که از سیاست شخص محور که اعتبار خود را از ویژگی‌های شخصیتی انقلابیون می‌گرفت، به سیاست رویه‌مند و نهادمند تبدیل شود تا نسل‌های جدیدتر بتوانند از طریق این سازوکار‌ها با نظام جمهوری اسلامی پیوند برقرار کنند.

 

خلاء نهاد‌های واسط میان مردم و حاکمیت مانند احزاب سبب شده تا کوچک‌ترین مسائل جنبه امنیتی به خود گرفته و تهدیدی برای کل حاکمیت محسوب شوند. این خلاء همچنین بر کیفیت مشارکت سیاسی مردم به‌ویژه حضور در انتخابات تأثیرگذار است. حال‌آنکه وقوع نهاد‌های واسط می‌تواند از این وضعیت پیشگیری کند و در حقیقت تمایزی میان ارکان اصلی حاکمیت و ارکان اجرایی آن به وجود آورد. اگرچه نهادسازی امری یک شبه نیست و در طول چند سال و گاه چند دهه صورت می‌گیرد، اما نیاز به نقطه آغاز و اراده پشتیبان دارد و به نظر می‌رسد که شکل‌گیری نظام حزبی به‌عنوان نهاد واسط میان حاکمیت و مردم می‌تواند گامی در این راستا باشد.

در پروندۀ حاضر، به این موضوع از منظر اعتقادی، سیاسی و تاریخی نگریسته شده و با بررسی سیر زیست این مفهوم در زندگی سیاسی ایرانیان، به اندیشه‌های بزرگانی از مخالفان و موافقان تحزب پرداخته شده است تا از خلال آن و خصوصاً با نگاهی به دیدگاه‌های کسانی که از منظر دینی به این موضوع می‌نگرند و خود اشراف فقهی و کلامی لازم را در اظهارنظر در این‌خصوص دارند، درک و شناخت بهتری از جایگاه حزب و تحزب در فرهنگ سیاسی کشور حاصل شود. از همین رو محور‌های زیر به عنوان مهم‌ترین نظام مسائل پیرامون «ضرورت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های تحزب در جمهوری اسلامی ایران» قابل طرح و بحث است:

 

 

/انتهای پیام/